image homo-stigmatisearjen is wer en vogue

Opiny

Homo-stigmatisearjen is wer en vogue

of, LGBTQI as hannelswaar

Friduwih Riemersma - Fers2 6.3, 10 maaie 2020

Fryslân hinget reinbôchflagge út en 21 jier nei it ferskinen hat ynienen Nei de klap, it postapokalyptyske jongereinboek fan Trinus Riemersma, ‘roaze’ tematyk? Unsin. Soks is in marketingtrúk dy’t inkeld mar opnij stigmatisearjen fan de LGBTQI mei him meibringt.

It hat wat fan de hjoeddeiske walfiskfarders. Op de flanken fan har boaten stiet mei kapitalen fan SCIENCE, mar se fiskje deagewoan kommersjeel. En dat mei! It ekonomysk doel hilliget de middels. 5.500 minsken dea—in ûnderskatting fan sa’n 104 persint, ha se besifere—en wy rouwe om it bedriuwslibben. Dêrneist binne oer de hiele wrâld sûnt minskeheugenis bisteftige misdieden begien tsjin ploegen minsken op grûn fan har ‘ôfwiken’. Mar no mei it.

Want it koronafirus ferdjippet ommers de kleau tusken etnisiteiten, heech- en leechprestearders, swakke en sterke sekse, minsken dy’t sûn en net-sûn libje, haves en have-nots en alle oare earder besteaande sosjale kwetsberheden dy’t slimmer wurde yn in ramp; it skiedt de winners fan de ferliezers. Dat wy folgje logysker­wize mei testtriaazje, sinofoby, joade- & migrantehaat en lilkens op de earme lju. “#COVID19 does not care who we are, where we live, or what we believe. Yet the pandemic continues to unleash a tsunami of hate and xenophobia, scapegoating and scaremongering,” sei Feriene Naasjessekretaris-generaal António Guterres ôfrûne freed.

In ferrassing is it amper dat just no in net-neamde Fryske ynstânsje de seksuele aardkleau ek marris bedjipje wol. De provinsje helle krekt op 22 maart lêstlyn op it kantsje ôf in mearderheid om de reinbôgeflagge út te hingjen. No’t dy lju net langer ûnder de moaie Fyske flagge beflapt wurde, mar in eigen symboal wapperje litte, sille se it witte ek. In tiim sil út de Fryske literatuer—en lektuer tink ik—snipels byinoar sykje mei, sa’t Frysk letterkundich sintrum Tresoar seit, “LGBT-tematyk.” Q en I, dus twifelders oer wat se wolle of queers, dus minsken dy’t bûten de dichotomyen man-frou en he-ho falle, en ynterseks, dogge se net. De snipelskriuwers kinne dêr neat oan dwaan. “It giet dêrby net om hoe’t de skriuwer him- of, de skriuwster harsels [sic!] definiearret, it giet (…) om hoe’t de redak­sje dy tekst lêzen hat, nammentlik mei de rôze bril op.”

Dat is it bêste foarbyld dat ik ea heard haw fan confirmation bias! Dat is de tinkflater fan it sykjen, ynterpretearjen, foarrang jaan en ûnthâlden fan ynformaasje op sa’n manier dat dat jo eardere, net-hifke opfettingen en oannames befêstiget. Jûpsty: sykje en jo sille fine. Mar al bestiet der fan bi- en transseksualiteit gjin slutende definysje, rint wat homoseksualiteit ís fier útinoar yn tiid en plak, en tsiere wittenskippers sels oer hoe’t jo seksuele aard definiearje, de queer criticism hat wiswol in metoadysk ramt foar systematyske tekstanalyse. Gay identity is in konstruksje, makke troch diskoers: de taal om homoseksualiteit hinne. Queer taal­kundigen en korpus­taalkundigen soene meiinoar teksten ûndersykje kinne, om te sjen hoe krekt oft manlike en froulike identiteiten makke wurde yn it publike petear, en dat soe hartstikke nijsgjirrich wêze. Mar Fryslân hat net sokke eksperts. Dus gripe se literêre roazigens mar folslein út de loft: op de roaze reklamefoto fan it projekt stiet de roman Nei de klap.

Nei de klap fan Trinus Riemersma is in post-apokalytysk ferhaal. In ramp hat inkeld de bern sparre, lykas dat it koronafirus dat docht. Mar dizze ramp wie deadliker: allinne bern oerlibben. ‘Klap’ ferwiist nei in kearnramp, it sjenre is teen post-apocalypse nuclear holocaust fiction. Dat is beslist gjin niche-literatuer—noch minder as de gay/lesbyske literatuer dy’t ek al tsien jier mainstrean is. It is in enoarm populêr sjenre: it hat aksje, aventuer en oerlibjen. Is de post-apokalyptyske fiksje skreaun foar bern dan oerlibje dy yn ridels. De lytse lieder dêrfan besit faak fenomenale oerlibbings­feardichheden. Grutte minsken binne der net mear of der is wat mei har. It genosidale elemint hat yn ’t generaal in warskôgingsfunksje. Mar dat bern de groulikheden begean makket it boadskip in stik prangender, tink oan Lord of the flies en Ender’s game.

It jongereinboek After the bomb fan Miklowitz, dêr’t Nei de klap oan tinken docht, hat in ûnopsetlike kearnûntploffing by de Kalifor­nyske kust. It jonkje Philip moat syn famylje rêde. Syn broer is siik, dy syn freondintsje is deabenaud, heit is fuort, mem is slim ferwûne en hat driuwend ferlet fan help yn it ferneatige en swier militari­searre Los Angeles. Al wie it science fiction, Miklowitz skreau oer seksisme, rassisme, diskriminaasje, AIDS, dus de sosjale problemen fan ús wrâld dy’t betsjutting ha just foar jongerein; Miklowitz die in hiele protte research. By Nei de klap leit dat oars.

Al nei goed ien side witte wy dat de jonge manlike held nei famkesboarstsjes gnúft, it âldste mantsje, Claus, “in goeie lieder” is en Ineke “Claus syn frou” is. Hy is dus net Ineke har fint, hy hat in harem fan lytse famkes om him hinne en it famke Ilse hat er by de jonges “set” want sy “is de iennige dy’t troch de jonges foar fol oansjoen wurdt.” De male gaze is heteroseksueel: alle jongels loere nei Ineke en Borg lûkt him ôf wylst er Ineke, Ineke stint. Binnen dat tradisjonele patriargaat krije alle aventueren stal. Wol komt der tsjin it ein fan it boek in soldateduo fan folwoeksen froulju, dat syn eigen basis bestjoert en ferdigenet: “Mantsjes (…) Deade mantsjes. Dy woenen baasspylje, mar no bin se dea. Hi-hi.” In hint nei hetero of LB/T is der net en misse jo ek net. Mar 20 siden fierder wolle se dat in jong jonkje har allebeide neukt: it fallosintrisme is bymakke.

Dus de roaze râne fan Nei de klap is der mei de hierren by­skuord. De fraach is no wêrom’t it boek sa ûnbeskamsum ûnûnder­boud op ’e foto smiten is. Oan ’e iene kant is de gay-ization fan straight personaazjes ûnnoazele ferdivedaasje: Bert & Ernie! Omke Donald! Oan ’e oare kant is it hokjestinken ûnder it etikettearjen-as-gay stikken minder ûnskuldich. Manlju kinne net in hechte kammeraatskip ha—“they are two guys who love each other”—of in mei matroazepet op licht-teatraal meneuvelje, of se moatte wol gay wêze. Mei in túnbroek en koart hier kinne jo net oars as lesbysk wêze. Dy kategoryen binne sa ûnfrij dat se op it earste gesicht de gay pride net tsjinje. Mar Donald Duck en Sesamstrjitte binne wis gjin gay literatuer.

Want earst befettet gay literatuer eksplisyt seksuele sênes, oftewol pornografy, tink oan Lockpick pornography fan Joey Comeau oer it tekoart oan net-stereotype genderrollen yn berneboeken. Twad problematisearret gay literatuer it net-hetero wêzen. As jo skriuwe oer ûnproblematyske, fleurige queers of jo jouwe jo ik-figueren deagewoan gjin stereotype sekseferwizingen mei (sa’t ik doch, om’t elke skuonmaat 46 en elk steand pisjen in bûtenliterêr omstee foarmet), rekkenje mar net dat it in snipel is foar it roaze tiim. Eat is krekt gay literatuer as de LGBTQI net samar in minderheid—yn westerske lannen is sa’n 90 persint folslein heteroseksueel—mar in kultureel en polityk marzjinalisearre, ûnderdrukte minderheid is.

In Amerikaansk ûndersyk út 2018 lit sjen dat de misêre ek grut is. LGBT-persoanen ûnderfine in lange rige fan sosjale, ekonomyske en sûnensefterstannen, meastal as gefolch fan kultuer, wetten en belied dat har sjocht as mindere minsken. By har is mear earmoed en iensumens, se ha in grutter risico op psychyske klachten, smoke, alkohol- en drugsgebrûk, se libje koarter as heteroseksuelen, en LGBT-jongerein tinke trije kear safolle oer selsmoard—dêr skriuwt Miklowits oer. Guon fan dy swierrichheden hawwe sosjaalemosjonele oarsaken, lykas sosjale útsluting, pesterij en ynternalisearre homohaat.

Ynternalisearre homohaat is in faaie saak, mar earst dit. Seksuele aard is fluïde dus elkenien kin op in stuit longerje nei in same sex-relaasje. Homoseksualiteit hat altyd praktisearre west, al fier foar’t it optekene waard. Wol ferhinderen sterke kulturele en gods­tsjinstige ideologyen in grûndearre petear oer homoseksualiteit. Fan gefolgen bestiet problematisearjen fan LGBTQI út it útplúzjen fan skiednis, biologyske basis, effekt fan opfieden foar erflikens oer, evolúsjonêr perspektyf en allerhanne wolwêzen- en sûnens­aspekten—mar net macht: net it polityk aspekt. LGBTQI-minsken binne, yn alle gefallen yn Nederlân, yn ’e gelegenheid om harsels as politike mienskip del te setten en op allerhanne plakken yn de maatskippij foar har rjochten, romte en akseptaasje te fjochtsjen. Mar dat bart amper. LGBTQI bliuwt faak in priveesaak en net in publikenien.

Dat kin komme fan de kast-narrative. Dy fêstiget in ymplisyt dualisme tusken ‘deryn’ en ‘derút’, dêr’t dy’t deryn binne stigmatisearre wurde as soene se falske en net-lokkige libbens liede. Judith Butler, de foarnaamste queer-filosoof fan ’e wrâld, tinkt dat ek: de yn/út-metafoar skept in tsjinstelling dy’t de kast tsjuster, marzjinaal en falsk lykje lit, wylst derút komme, yn “the light of illumination”, de wiere of essinsjele identiteit ûntbleatet. Dat betsjut foar Butler dat se, ynstee fan as krityske ûndersiker of sa, as lesbienne yn ’e publike romte stean moat, om’t der neffens har wol in politike plicht leit om dy kategoryflaters te brûken om josels sjen te litten en in ûnderdrukt elektoraat te fertsjintwurdigjen. Mar it is net sa dat de coming out de wiere identiteit makket; it is it diskoers dat de (echte, falske) homoseksualiteit skept.

Dêrby is it publike diskoers—alle taspraken, publikaasjes en ferklearringen makke mei it each op it algemien belang, wat it private diskoers beheint en de standert fan ‘beskaafdheid’ bepaalt—net folslein te skieden fan it private diskoers—ús petear mei freonen—om’t it oer de fûnemintele machtsferdieling tusken steat en mienskip giet. Der is gjin hurde grins.

De samling snipels is besteld fan de steat. In steatspublikaasje (foar Roze Zaterdag 2021) hat folle mear ynfloed as in tekst oer net-normative seksuele en genderidentiteiten en -polityk fan in losse skiuwer. Om krekt te wêzen: jo kinne net genôch de klam lizze op it feit dat elk besykjen om ‘oare’ seksuele ekspresjes yn in hetero­normative matriks te tropjen, útrinne kin yn gendearre en homo­fobyske stereotypearring. “LGBT-tematyk” sûnder it grûnbegjinsel fan fluïde identiteiten, lykas ûnbegrinzge gender, driuwt hast altyd op represintaasjes as de flamboyante balletdûnser en soartgelikense klisjees, sadat fiksje it diskoers wer- en trochjout—mar it makket it net. In offisjele list fan sloppe polsen en fuotbaljende froulju docht dat wol. Steatspublikaasjes wurkje as propaganda.

Oant 1987 wie it psychiatrysk hânboek DSM in beruchte konstruearder fan normaliteit: mentale en sosjokulturele problemen fan LGBT-minsken kamen troch har yndividuele behyplike, mar te ferbetterjen funksjonearjen. Al klinkt dat formele medyske dogma hjir no minder, de publike diskoersen fan gay identiteit bepale net minder wat in ‘gewoane’ gay is. Lâns de smelle line fan seksuele stigma’s leit in rige fan identiteiten, persoanlike karakteristiken en sûnens­kondysjes. Dy smite stigmatisearre identiteiten op: de dragers dêrfan hat it publyk leaver net as kollega, learkrêft of potinsjele skoandochter. Dêrnei bepale strukturele diskriminaasje en dêrfoaroer it betsjuttingsfol meidwaan yn ’e maatskippij oft der marzjinalisaasje is fan gay identiteiten. Mar útsein dy meganismen is der kulturele selsstigmatisearring fan LGTB-minsken, oftewol ynternalisearre homohaat.

Ynternalisearre homohaat ha jo amper ynfloed op en it is libbensgefaarlik. Yn it ferlingde fan wat Butler seit oer de twingende kastnarrative, kin it seksuele stigma in part fan immen syn selsidentiteit wurde as er it opnimt yn syn eigen libbensbeskôging. Syn selsbyld oanfurdiget dan de ynhâld fan in beskaat stigma dat de maatskippij mei rotopmerkingen en leechlizzende hannelingen skoepen hat: se sille wol gelyk ha. Hy kweket in negative hâlding foar de eigen persoanlikheid en seksualiteit oer en no’t er dochs ‘abnormaal’ is begjint er oan de algemiene stereotypen te foldwaan—fan sterk wikseljende partners en oerdwealske hyperfiriliteit. Om de korrelaasje fan selsstigma mei gefaarlik hâlden en AIDS is der aardich ûndersyk nei dien en wat foar de hân leit is befêstige: LGBT-minsken mei in lege selswurdearring en seksuele identiteit­ûndúdlikens sille earder selsstigmatisearje.

Dus in hegere publike wurdearring—minder gay-bashing—en publike erkenning fan mear, of fluïde, seksuele identiteiten soe op ’en doer minder suïside, depresje en ferslaving opsmite moatte, oftewol pride parades soe it antwurd wêze. Lykas militêre parades wurkje dy dan nei binnen ta as ‘út de kast’, gjin identiteitsbetizing of in falske identiteit mear mar in echtenien, en funksjonearje se op ’e dyk as propaganda foar it folk, om it diskoers toleranter te meitsjen. Bûten de reagearbuis barde der lykwols wat oars. Bliken die dat ynternalisearre stigma—en dus psychyske malêze en riskante seks—gearhong mei de hege wichtichheid fan manlikens en mei attitudes fan seksuele ‘ferslaving’. Dy geile manlikens is no krekt de kearn fan ’e it pride-ferhaal.

Fyftjin jier lyn ha de queer studies al opmurken dat it taeigenjen fan de Gay Pride Parades troch it kapitalisme, nammentlik grutskalich bedriuwssponsorjen, laat hat ta in normalisearjen fan LGBT-seksualiteit. Dêrby falt op dat de normalisearring ien beskaat type oangiet: de hypermanlikens dy’t de hegemoanyske manlike estetyk ûnderstreket. LGBT-wêzen is dus lang net custom-made. Ek feroaret de Pride it diskoers amper: it is hielendal net altyd radikaal of sels mar progressyf. Yn guon uteringen ferdjippet it de rasse-, gender- en klasseûnderskieden. Gay pride giet trochstrings lykop mei it ferhearlikjen fan in beskaat soart kink of fetisj en tagelyk befoarrjochtet it it wite, manlike, begoedige liif.

It kapitalistyske normalisearringsproses wurket homonormatyf. Hypermanlikens is dêryn de allesoerhearskjende noarm. De misogyny is ferskuorrend yn ’e allike swier as de heterowrâld troch manlju dominearre gay-kultuer, dat it is mar de fraach oft it hegemoanyske type fan de hyperfroulike femmes eins wol bestiet, neist de hegemoanyske typen fan hypermanlikens, de bearen, muscle maries en leatherdykes. Hoe dan ek, de kodearring fan it hâlden en dragen is ûnûntkomber. Yn it earste plak meitsje klean gays uterlik mear gelikens, sadat it foar de merk makliker wurdt om gelikense ferwachtingen te stjoeren en dus om ‘subkulturele’ fetisjes as massa-commodities te suteljen. Op deselde manier as dat steaten har soevereiniteit oan territoarium bine mei dúdlike grinzen en wetten en foarskriften, regulearje minsken mei in LGBTQI-identiteit har liif. Tink oan de sinjaaltaal en it Polari foar de cruising foar seks, de harnaseftige tanktops en de potten roaze ferve.

Alhoe’t jo de estitisearring fan it liif sjen wolle as eigen macht, ynstee fan as de besetting troch it kapitalisme, de kulturele ikoanen, lykas de plaatsjes fan Tom of Finland fol seksualiteit en firiliteit, normalisearje. Dat dogge se troch hieltyd deselde etnisiteit, klasse en gender sjen te litten. Leau my mar, roaze tiim, want ik haw earder myn ekspartner holpen yn syn gay tapes & toys business dy’t alle gay nachtkastkes yn Nederlân befoarriedde, ek jimmes: der is gjin sprake fan de-stigmatisearjen. De merk hat inkeld belang by stereotype winsken en ferletten. It ûnmijbere opnij stigmatisearjen, as gefolch fan de stereotypen, kin de merk werklik neat skele. Boppedat depolitisearje de kulturele bylden de liven fan gay persoanen: ynstee fan it hegemoanyske skjintmeideaal en oerien­komstige wearden te trochbrekken, bekrêftiget en ferhearliket de gay mienskip dy. De iennichste kulturele ferskowing is net tafallich ien dy’t lukratyf is: it liif is net langer it domein fan de frou, mar no ek fan de manlike gay.

Fansels hat Trinus Riemersma nea wollen dat syn boek foar jongerein, hoe braaf-konvinsjoneel dat ek is op seksuele aardmêd, de LGBTQI opnij stigmatisearje soe. It yn de roaze hoeke te triuwen docht de roman en de skriuwer geweld oan. De gay-ization fan de Fryske lektuer is yn ’t wylde wei boeken ôfstrûpe om de stereotype, befoaroardiele ûnderfining fan seksuele minderheden. Sa kinne se in adekwaat ramt meitsje foar it ynskatten fan de winsken fan de LGBTQI-kliïntele: de gay-ization fan Fryske boeken is tagelyk in konsumpsjeûndersyk en in marketingtrúk. Nei de klap stiet op ’e roaze foto, deagewoan om de gays by har niche-plankje efteryn Amazon wei te skuorren, hup nei de Afûk. Dat fielt aaklik post-apokalyptysk.

Mear fan Friduwih Riemersma

De treastpoezen fan it Frysk (it frysk is sa hoopfol en de minsken snappe it net)
Fatale Gysbertstrategyen of, de lang ferfleine lúkse fan jin ôffreegjen foar wa’t of, de lang ferfleine lúkse fan jin ôffreegjen foar wa’t in Fryskliterêre priis feitlik is
As elkenien in priis krijt is dy weardeleas en it Hânfêst is min foar keunst
Gjín oankundiging Gysbert-sjuery … eh Provinsje?
Jou dat bern in iisko It prestiizje fan in literêre priis berêst op bekwame nominaasjes
Neiklinke yn in taalfakuüm Blaumelly fan Abe de Vries
Heavens wat is it libben goed Dalik oan ’e kant skood troch de Relysjuery!

De sosjale kosten fan fergriemen It neoliberalisme lit jo foar alles opdraaie
Net langer lulle no Wite mûle, swarte molke fan Elmar Kuiper
Pidgin X in rassistysk-nasjonalistysk plan
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15