image Fers2

Proaza

Antsje Swart - Fers2 nû. 4.13, 9 septimber 2018

De daag dat de skoal niet útging

Bierma waar halverwege ’t kerkpaad doe’t hij bedocht dat ’t sinloas waar. De order waar deurbroken. Altyd haalden de mînsen op sundegs hur búsdoek út ’e bús foor ’t proesten na de preek, ’t overbleven pepermuntsy om de siel wakker te houwen glúpte met de búsdoek met de bús út, rúggele tussen ’t grind fan ’t kerkpaad en teugen ’e kynders die’t d’r dalik bovenop doken waard said, è jakky nee lêge late. Maar ’t ging niet langer soa. Jensma had al waarskoud fan dut komt nag op ’e kop ferkeerd, want Jensma had núvvere saken sien.

’t Begon nou ok laat te worren. De wyn ging lêgen, wat op ’t Bildt soaveul sêge wou as dat de maisys de hard korter worrende rokkys niet meer met twee hannen omleech houden maar dat een folston. Speulende kynders waarden in ’e huus roept. Heiten skopten achterhuus de klompen út.

Op dut uur, soa’n anderhalf jaar eerder, waar Bierma met syn maten fongen in ’e hôven dêr’t se krekt beien saten te eten. ’n Hanfol opskoaten jonges gooiden ’n net over de beien, wegkomme kon niet meer, de rotjonges knipten hur de fleugels ôf, gaven hur namen, Jensma, Kuiken, Wassenaar en soks, en hij dan Bierma. Wassenaar waar faitlik frou Wassenaar, maar dat fonnen se krekt út doe Wassenaar aaien begon te lêgen op ’e skorstynmantel. ’n Tamme ka waar ’n jongesrazy en doe de fleugels weer mooi angroeid waren hongen Bierma en de ânderen allegaar an ’n Rintsy of ’n Jappy dêr’t se as deur bloed an bonnen waren – dat waar soms gyn sinekure. Aansen sou ’t kerkpaad donker weze. Pepermuntsys út ouwe tiden souwen onfynber blive in ’e diepste kizellaach.

Hoewel’t de mînshyd al sont de steentyd tegaarweunde met beesten, bleef ’t ’n komplekse angelegenhyd foor de mînsen. Bierma en de ândere tamme ka’s leefden in ’e huus, kregen beien, bôl en water fan ’n pantsy, mosten sirkustrúks lere lykas klapwike as ’n maniak met gaaps open snavel, foor ’n krúmmel byflap. As idereen om ’e tafel sat te eten saten se bij hur Rintsy of Jappy op ’t skouder, as waren se ’n medemîns. Maar ’t respekt foor hur beest-wezen berikte syn dieptepunt onder wat later kantoortiid kwam te hiten.

Ka’s hewwe gyn solitêr karakter. Niet dat Bierma d’r over prakkeseerde om deur ’t solderrútsy werom na de hôven, familysyk waar ’y niet, maar alle dagen op sundegs na brochten de lange eenseme uren tussen acht en elf offens de ka ant ’n wanhoop die’t foor mînsen onbegryplik waar. Soa gau’t syn Rintsy him, Bierma, fan ’t skouder sette en sonder him de deur út stapte, de mînsewereld van Sint Anne in, leek ’t ôfbrokkelen fan de bând fan ka met mîns hyltyd weer like onherroeplik; dat de meeste tamme ka’s froeg of laat weer foor de netuur kieze waar ’n wetenskaplik feit.

Nag met ’n houding fan onfersetlikhyd poetste Bierma om acht uur eerst syn feeren, nom dan dúkfluchten na de hônd syn steert en joech him jankend over ’t hele hiem hine, ant syn Rintsy’s mim d’ran kwam, bewapend met ’n natte skutteldoek, om dan teugen half tien een fan de Poalse buurman syn fynbesnaarde skapen in ’e kont te pikken, dêr’t aigentlik gyneen wat an deed, want de Poal stormde wel met de matteklopper en veul kurba! op Bierma ôf, maar ’t dorp sprak d’r skande fan dat d’r skapen stonnen dêr’t de perkys met dalia’s hoorden, dos die nommen ’t op foor Bierma. Maar dan waar ’t nag maar half elf, Rintsy sat nag opsloaten in syn mînse-ynstitút, en Bierma foelde de leegte om’t hart giselen.

Soa maklik as Bierma na syn Rintsy toeflige kon, soa onmooglik waar ’t om binnen te kommen dêr’t syn Rintsy fast sat. ’t Gebou met syn hoge rúten, altyd dicht en de deur fan binnen flink skoateld, leek de búttenwereld fan him ôf te douwen; in plaats fan ’t skoalplein te beskutten hongen de boekebomen stiif achterover na bútten toe. Dat ant de daag toe dat Bierma gyn pepermuntsy fine kon de skoal útging, soadat syn Rintsy d’r weer waar en Bierma de levensdraad weer oppakke kon, dat waar ’n mirakel. Alleen de tovenaar kreeg de deur open. Want meester Van Houten had al lang leden de klokkikerij, t’ngelyk met alle ândere praktise saken fan ’t ferantwoorde bestaan, inleverd foor de dromerijen fan ’e belles-lettres. Meester Van Houten waar ferloren, saag Bierma, na’t die op ’n daag in de Davelaarstraat twee maisys út syn klas die’t hij alle dagen flak foor syn neus in ’e bankys had, Thea en Anny, in antwoord op hur ‘Dag meester!’ begroet had met ‘Dag Kazan’ – de hônd fan Thea.

Gyneen wist wêr’t Feike de Skoaldeuropener weg kwam of hine ging. Hij waar d’r, as ’n ezelsoor in ’e bibel, die’t d’r altyd is, soamaar, sonder dat je je ôffrage wat syn history is. Feike waar misformd, klain, met ’n opmerklik groat hoofd dêr’t syn Rintsy’s hait fan saai dat d’r niet veul meer as saagsel en pepermuntsys in sat, hij waar skeef as woei d’r altyd ’n fúle sijwyn, mank, spraakloas en ’n tovenaar. Alle dagen op sundegs na skoof Feike hangend op syn leunstok onder de boekebomen deur en ’t stoepy op na de skoaldeur toe. Hij had nooit notisy nommen fan Bierma die’t fladderde met ’t ongeduld ant in de tippen fan syn flerken en Bierma wist niet beter of Feike had gyn skouders of ândere bonken dêr’t ’n ka op sitte kon. Trouwens Feike helpe of ’n deugd werom doen leek like onmooglik, as teugen de tovenaarswil en -sin. Om eksakt elf uur bônsde Feike met de leunstok op ’e houten deur.

De ene keer dat ’t misliep en ’t hele dorp overal waar om’t de skoal niet útging en de kynders niet thúskwamen, waar niet de skuld fan Feike. Feike had bônsd. Lykas altyd wat in ’e war had meester Van Houten de deur opendaan. Feike had syn hând ophouwen. Meester had dêr ’t pepermuntsy in stopt. Feike had him omdraaid, ’t sat d’r op foor fandaag. Bierma had in de open deur syn Rintsy sien en syn liif folsúgd met de azem fan ferrúmming, lykas altyd. Maar ’t rúkte na verf. Gyn skoalkynd kwam na bútten. Doe saai een kynd: dou hest myn klompen an, omkoal! Soa begon de groate konsternasy. De post kwam, op ’e fyts. Die most bij alle mimmen fan ’t dorp lâns te sêgen dat skoal ’n halfuur later útgaan sou. ’t Spyt ôns dat jim irpels koud worre, maar de skilder hier het ’n foutsy maakt met de klompebak.

De modernisering fan de kerk houde in dat Bierma met na binnen kon. Ok wou dominee Koster tena wat meer suspense en cliffhangers in syn preken weve, ’n bitsy spanning; op ’t lêst waar niks mînsliks ôns freemd. ’t Gefolg waar dat ’t manfolk dat met ’t hoofd op ’e êrms en fastbesloaten de hillige daag te brúkken dêr’t die foor bedoeld waar lei te slapen op ’e kraak, nou alles metmake most. “En de mannen daarboven blijven rechtop zitten”, had dominee Koster said. ’n Hutsy befiel dat heel goed, met ’n preek die’t as ’n pageturner over de gemeente golfde. ’t pepermuntsy om de siel wakker te houwen dêr’t út de antymoderniseringshoek forse krityk op kommen waar – farisese ferslaving; opium foor ’t folk – had gyn mîns meer ferlet fan. Heel wat rúggelden tussen de kizels fan ’t kerkpaad.

As iets moeiliks of riskants alle keren op nippertsy goed ôfloopt, worre jo blyn foor sinjalen, bedocht Bierma doe’t hij op ’t kerkpaad ston. ’t Begon d’rmet dat ’t manfolk op ’e kraak ’t hoofd weer hange liet. ’t Froufolk maskeerde hur niet te onderdrukken gaap met ’t innimmen fan ’t pepermuntsy dat haastig syn comeback in ’e kerk maakte. Elk at syn bússen leech. Goent saag Bierma nooit meer werom in kerk, maar dat sei niet veul in die tiden; ’t lei niet beslist an de oninspireerde preken die’t soa hol klonken as fiel de dominee om fan slugens na ’n nachtlang feesten as ’n beest. Jensma brocht doe nijs, in etappes en út de doofpot, soa nij waar ’t niet. Twee Wâldsys op weg na ’t koemelken hadden dominee Koster op ’n sundegoffen om fier uur út ’e taksy krúppen sien: “Goeiemôrn, dominee!” ’n Paar weken later waar ’t weer soa. ’n Week of wat later weer. Dorpen hewwe hur aigen faste ritmes.

Op de daag dat dominee Koster faste klant bleek op ’e Liuwter Weaze froeg Feike de Skoaldeuropener an Bierma de deugd werom. Om elf uur stipt liet hij syn leunstok bônze, friendelik maar dringend, naast Bierma op ’t skoalplein. Syn hând houde ’y op: pepermuntsy! Bierma búgde wat, deed de trúk die’t ’y leerd had, riep ka; alles wat maar helpe kon. Om twee minuten over elf suchte Feike fan foorút dan maar en foor niks gaat de son op. Hij bônsde op ’e skoaldeur. So far so good.

De nije daag kwam met ’n straffe wyn en wat regen. De hônd had jankt, de mim met de natte doek swaait, de Poal waar teplak wiisd deur de buren. Lykas altyd floog Bierma teugen elven over de hôven hine die’t d’r niet meer waren, dêr’t de oorlog de skúlplakken foor de joaden en ’t ferset skepte, over Halli de herekapper dêr’t de twee heren die’t gyn frou maar nander fonnen hadden swimelden bij de foto’s fan Gregory Peck op ’n scooter, over ’t kaatsfeld dêr’t meester Sybesma ’n hartanfal kreeg om’t ’y soa metleefde met ’e bal, over de proefkwekerij dêr’t Anny, Thea en Kazan de kloften protters wegjoegen met pandeksels en soplepels, over alles wat hij, Bierma, tegaar met syn Rintsy metmaakt had, over de hellende boekebomen, over ’t skoalplein en over de skoal hine dêr’t meester Van Houten feerder droomde. Hest half twaalf. Syn Rintsy sat nag achter de dichte deur. De skoal waar niet útgaan.

Mear fan Antsje Swart

Pappegaai
De hangreep fan ’ bus
Niks foar my
Wie dat no in grap?
Lammetsymet
Klokkespiler
In profetysk plak
Begrave
Feroarlikens Trinus woe, sei er noch foar’t er mei Fabryk útein sette, net yn in streaming reitsje dy’t him regels oplizze soe en syn frijheid blokkearje.
“Hoe is ’t waar?” Twa keunstners midden op ’e romte, dy prate mei-inoar. Dat liket logysk.
1 2 3