image de poëzy fan Elske Kampen

Besprek

Dekadintisme

Oer de poëzy fan Elske Kampen

Friduwih Riemersma - Fers2 6.1, 16 febrewaris 2020

Yn dy skûlet net in hûn, hapst net samar/ flinters út de loft mar wachtest” skriuwt Elske Kampen by wize fan keunstmanifest op de earste side fan har earste bondel. Fan glês it brekken belovet yn 2010 in selsbehearsking en bedêstens dy’t wy net mear kenden nei Tsjêbbe Hettinga. Tagelyk like Kampen ôf te rekkenjen mei de deistige trant en it dizige ympresjonisme fan de Ensafh-poëzy, en keas foar ‘werom’ nei raffinearre blomrike dichterlike diksje.

Mei blauwe berneskeppen graaft hy

gatten en wol altyd fan de weagen winne;

syn dryste kop fansiden swimt er as in hûn.

In beskieden en faaks wat stedske bewûndering foar de man dy’t, hjir by in útstapke oan it strân, triomfearret oer de eleminten ûnderstipet de stim en toan fan de dichter en skept in swietlûdich en harmonieus lûd. De man dy’t de wrâld master is dûkt kear op kear op.

As syn kalme hân eartiids

koelbloedich slipe, in jager yn

geduldich sykjen nei lykwicht

mei syn stiennen ark.

De bernetiid fan de sprekker gie mei mank mei fabels. Dêryn is de rol fan Readkapke net it ienfâldige mar snoade boerefanke dat it de wolf ôfwint. Se is in naïve en passive heldin: “Mar earne yn har hûs slûpt/ om it berneledikant in bear”. Nachts op bêd “begraaft it bern (…) it wreed en sûgjend byld/ djip ûnder sânbaksân en stien.” Jo betwifelje oft de help fan de kalme man wol op ’e tiid kaam. En hoe rêde “it famke Ivanhoe” har dan út “Mei mylde lûden sjonge sy it tichte izerfamke iepen/ en widzje har mei sêfte hannen linich boppe tiid.” Fuort dêrnei strûpe wy wer de idylle yn fan “skimerjûn” dy it paad nei hûs “wiist”. Har helpleazens is in feit.

Nettsjinsteande de oanwêzigens fan de man komt der gjin oerjefte oan flattearjende taal, as fan in fereale dichter, der is nea útskroevenens, nea gicheljend efteroer, sels net yn ‘Mooglike leafde’.

mooglik hiene wy ús waarme hollen en de bêden

lykas hynders sliepend, in lichte huver oer de lea,

mei tichte eagen djipwei snúvje wollen yn ’e hals

Dat is keunstich oardere taal: dus net yntym want yntym is spon­taan. Oars sein, de sêfte, licht-sentimintele deiboektoan is krekt sa fertroulik dat de lêzer him der noch komfortabel by fielt wannear’t de ‘ik’ op in prekêr stuit in ‘do’ oanropt of de ynhâld fan de meidieling privee liket: “Letter wist se hoe’t op de glêde see/ fan swilk de bernebêden dreaune”. As by de bernebêden de lêzer ûnnoflik mei de fuotten skeuvelet, stelt de sprekker him gerêst mei in eksplisyt ‘ûnskuldich’: “de wollen tekkens mei einleas sêfte/ sirkels ûnskuldich kleure.” De klam is op “einleas” mei syn dûbele twalûd: der is gjin ûntgroeien oan de bernehabitat. Op it ein fan it fers wit de sprekker “hoe kâld de stiennen lykas grize eagen wiene”, bekent se; har byld fan bûtendoar stuollet net op folwoeksen yntinsjonaliteit mei google-maps ûnder de tomme.

Miskien—in fatalistysk stigma—wurdt in dichter nea folwoeksen. De coming of age as dichter is de reade trie fan de bondel, dus it dichtsjen en it plak jaan fan de wrâld yn it dichtwurk: “Yn lûden wennet it wêzen.” Dat tsjut op in suverens. Yndie befetsje de fersen gjin histoaryske, kulturele, politike, biografyske, gender, of psycho­logyske ferwizing—dy’t yn it taalobsediearre Fryske korpus wis koartwjokjend wêze kinne—en gjin wurking efter of yn de fersen fan in oar gedicht. Sa krijt de poëzy in isolearre autentisiteit. Dochs klinkt it net út de ivoaren toer, troch de húslike ferbylding. Hiem, tún en bêd fia skjinne wask, line, opteard yn in djippe kast, nei lústerje en geheim meitsje dat it persoanlik oandocht. De bylden binne geregeldwei dreamerich: “De ljochte fisk (…) Fernaam oan de ûnderrâne fan syn rêch it tear begjin fan wjukken.” Dream is ien fan de—romantyske—motiven, neist ferlies fan ûnwissens en ûnskuld, (eangst foar) sykte en dea, dichtsjen en seksleaze leafde. Mar ûnrjocht of ûnk liket net te bestean, of is útwiske.

Yn it yndrukwekkende ‘Peaskekuier’ komt de lêzer net te witten wat de man oerkomt dy’t mei de dan noch lytse sprekker op ’e earm in kuier makket en, sa’t it ‘lêze litten’ tinken docht, in ynlike bân mei har hat. De werklikens giet skûl efter in ‘as’-ramt tusken “As drage my op de iere moarn” en

Nêst it paad stiet as wite letters

it gers op swarte grûn beferzen.

As hasto dêr fannacht in psalm

dellein en litst dy no oan my en

oan de fûgels lêze.

Bylden fan oandwaanlikens binne der planteit. De grutte man hat likegoed lytse neilen yn syn sokken en “froulju/ sjogge glimkjend nei him as in bern”. Mar de kontrastleazens bekrûpt jo geandewei de bondel. As der ris ‘wreed lake’ wurdt fielt dat as klisjee om’t it de swiete sjongerigens fan de bondel syn jambyske blank verse net brekt: “Ta in spegel keart it glês en keatst/ in eigen stal werom nei dy’t net is,/ laket wreed de smaak fan izer yn/ myn mûle.” Jo freegje jo ôf wat it plak fan it patos is sûnder tremendum horrendum, de besauwing fan de fantasij. De sêfte mankelikens hie yn Fan glês it brekken noch net in protte substânsje. De dichter makke net har punt en dêrmei foel it wurk út it sjenre fan de poëzy, want poëzy easket it punt dat makke wurdt.

As om fan de ‘softpoetry’ wei te stjoeren kaam yn 2014 de nije bondel opnij mei in manifest.

De âlde foarmen wol ik net mear brûke.

Neat kin ik oer it keale winterlân, oer wite kjeld

noch sizze mei fersliten foarmen.

(…)

De âlde foarmen sil ik net mear brûke.

Oars kin ik net fertelle hoe’t it dûbel wyt

fan snie en swannen wie.

Fersliten foarmen binne rûnom ús, mar oars as de titel tinken docht giet Man en mem net oer manlju dy’t in bern krije. Der binne grif al tûzen sokke manlju—se telle har net mar yn Austraalje wiene der tusken 2013 en 2018 205—dus it is gjin hypotetyske kwestje dat har wetlike status ‘heit’ wêze moat, en net standert ‘mem’. Ommers, hoe kinne jo bewize dat in bern jo dochter is as op har berteserti­fikaat stiet dat jo de mem binne en jo dêr steane mei basstim en in rûge burd? Mar Kampen is in dichter dy’t politike tema’s út de wei giet.

Dochs, om’t it persoanlike altyd earne oan ’e polityk rekket, giet de bondel wol oer sels-definiearring en ek oer sekse. In soart sjenre fan konfesjonele selsdefinysje, dêr’t se hieltyd in identiteit jilde lieten en de sintrale mytology fan it sels beklamme waard, wie yn de jierren santich in typyske poëtyske frouljusfoarm, tink oan Sexton en Plath. Yn Man en mem hat dy selsdefinysje de formule [plak, eigen­skip, ding] bin ik, mar/want [non sequitur] krigen: “ik bin der net” (bis), “bin ik in skaad”, “in dief, in parasyt bin ik”, “tusken stien en see bin ik”, “de jongste soan bin ik”, “ik bin de mem, mar ek de frou”, “ik bin de man dy’t altyd lêze moat”, “hoeden bin ik”, “in lichte tinte bin ik”, “bin ik de suster”, “net iens fan plestik bin ik of fan stien en stof”, “allinnich bin ik”, “nee net mear bern bin ik”, “in slieperige mummy bin ik”, “ik bin gjin bern mear”, “ûnsidich bin ik”, “ik bin in keninkryk”, “in lyts fossyl bin ik (…) mar (…) Ik bin in lytse werklikheid.”

It earste fers, ‘See en stien’, tsjinnet as dramatyske prolooch. It stelt de karakters foar, riedt it publyk ta op it barren en leit by wize fan fersyk om myldheid út wat it plak wie fan de ferteller. “Ik bin der net,” seit se. Se hat inkeld figueren opstrewearre en har sels doe oan dy lju “útliend”: lêzer tink derom, it is net autobiografysk. It ôfslutende fers stjoert, as in epilooch, it publyk wer nei hûs mei in goed sin. It útlienen is slagge en de opbringst is ferstienne: “waard yn myn hannen stadichoan fan stien.” It fers as objekt is net nij. In fers sjen as in ding strykt histoarysk want it wurd poëzy komt fan poiéma, in makke ding, en in poëet is in makker fan dingen. Mar wêrom’t Kampen oer it fers tinkt as eat sa passyf en fêst as in stien, is in riedsel: is har selsdefinysje ek statysk, ek al is dy ‘liend’?

De bondel helderet dat net op. Dy bestiet út assosjaasjes by fisuele objekten, op de seis fersen yn it skift ‘Man en mem’ nei, dy’t gean oer—it spyljen fan—de famyljerollen. Yn it generaal fertelle de fersen oer ûnbegryp, ûnfeiligens en dearinnen fan de bân: “Ús heit, hy docht/ in stap tebek; ik bin de jongste soan dy’t/ hy wol sjocht mar dêr’t er net nei rikke kin.” In ingel is net wolkom en in dochter kommandearret

Folgje my, folgje myn gean en myn eagen

troch in frjemde stêd oant ik stikken op de stiennen lis

en gean neist my sitten. Fertel my hiel.

Fan de natuerbylden mei see, sân, fisken en ûnskuldige famkes­bylden mei bleate earmen, iepen hannen, reade rymkes oer de teannen—en sa melodieus as se binne yn opnij jambyske blank verse; jo litte jo faak mar meiglydzje—is de betsjutting lestich fêst te pinnen. De sprekker hâldt har eagen en mûle ticht en splitst har op yn in ferpleechkundige dy’t yn har “wite wrâld (...) it ûnheil en de eangsten” keart, mar giet in hiel ûnwis tegearre-wêzen mei har oan.

Yn dit lykwicht binne wy net iensum en gjin ferliezers

mar as ien fan ús beiden falt, ferdrinke wy tegearre.

Yn ‘dit lykwicht’ ferwiist ‘dit’ nei de kontekst bûten it fers, nei eat dat de lêzer riede moat. It feit dat de dichotomy iensum–‘ûniensum’ net bestiet? Komt mei it ûntbrekken fan it antonym fan iensum foar de dichter ek it ûntbrekken fan in steat fan net-iensum wêzen yn har nonferbale werklikens?

Dat is net dúdlik. De fersen fiele hermetysk oan mei it sintrale tema fan wanhopige iensumens. De minske libbet yn in ûnbegryplike wrâld dêr’t de âlde wearden net mear jilde.

In ûnferskillige hân hat my hjir delset sa

(…)

Allinnich bin ik en tafallich en myn dekôr

begryp ik net.

Dêrom wiist de ûntmoedige dichter taal ôf as fertroude as kommunikaasje en bringt taal werom ta in oproppende modus: “As ik in stim ha en myn mûle brûke kin en rop/ en der al ien komt, dan sil ik freegje”. Wurden hawwe dêr har semantyske betsjutting:

freegje om my

op te tearen as in jas en del te lizzen yn in kast

en dan de doar op slot

Want “myn sicht moat helder bliuwe”, ferklearret de dichter. Sadwaande komt der eat dat liket op puere taal, of op wurden en keunstgrepen dy’t dan de dragers fan minsklike kreativiteit binne.

Yndie misten wy dy skeppingskrêft yn Fan glês it brekken, mar no binne wy bedarre yn de dekadinsje dêr’t de kaai leit yn witten hoe fierder te gean en hoe jo sa djip te konsintrearjen dat de dreamwerklikens de gewoane werklikens ferfangt. Dy—mei redenen omklaaide, sjoch it manifest—esoteary leveret al mei al in poëzy op dy’t bestiet út analogyen. Dêryn binne toan en stimming essinsjeel, mei in yn himsels kearde, prakkesearjende oant hallusinearjende stim en it bedobjen fan de direkte ûnderfiningen fan de ‘ik’ ûnder in spul fan ferwizingen—net “ik bin” mar “ik graaf” is in motyf yn de bondel Ynbyld fan 2017.

wylst ropt in twingend freegjen

yn my om alles wat it sjocht te neamen.

Mar leaver as te neamen, graaf ik.

Krij in skeppe en bûgje my foaroer en graaf.

Ekfrasis, gedichten oer byldzjende keunst, giet net om it akkuraat beskriuwen fan in wurk, mar om by te dragen oan de betsjutting derfan, troch nije aspekten sjen te litten. Sûnt Homearos yn ’e Ilias it skyld fan Achilles besong hawwe skriuwers har ynspirearje litten troch ferneamde skilderijen. Oades skreaune se, of ferbale ferslaggen fan har ‘stille’ ferhaal, filosofyske of persoanlike prakkesaasjes by wurk dêr’t se oan hechte wiene. It is no hiel populêr. Museums streame fol mei poëzykursisten, kladblokjes paraat om ‘stimleaze’ keunst in stim te jaan. Mar yn dizze bondel falt dalik op dat de bewûndering, ferbjustering, betsjoening of oare útkomst fan wikenlange besites oan stille sealen, lykas it oer de ieuwen hinne nei in kollega rikken dat eigen is oan ekfrasis, allegearre ûntbrekke.

Ik stek myn eigenwize tonge út nei grien nei blau en

wol beneame mar it slagget net, wurden dy’t ik brûk

sûgje alle kleur en bylden op en bringe neat ta libben

De dichter, stiet yn in neiwurdsje, hat sels mingde technykwurkjes makke om dy as skriuwoantrún te nimmen. Want sa “kin ik foar it earst beneame wat ik sjoch: waaiwolk,/ fjoerdamp, jiskeskynsel, achternacht”.

Tink oan de Rorschachtest dy’t it gesichten yn wolken sjen ensafuorthinne mjit; likemin as de inketplakken binne de dichter har wurkjes figuratyf en lykas wolken misse se foarm. De ynspiraasje moat komme út kleur dy’t selsmakke is om te skriuwen, ynstee fan út oare keunst. Deselde yntroversje as Fan glês it brekken en Man en mem is dus de grûnslach fan dizze bondel. De fersen spegelje gjin realiteiten: gjin sosjaal erkende wurken. Mar, seit Celan oer it Meingedicht en das Genicht (leagenfers, pseudofers), al hoe’t jo jo ek ôfsette tsjin de materialiteit en commodification fan ’e moderne maatskippij en/of poëzy—Kampen seit dat aktualiteit stridich is mei dichtsjen—de yndividualiteit fan it lyryske ik en de langst nei ‘puere’ taal binne sels sosjaal mediearre. Taal past him oan jo suvere subjektive driften oan as meitsje dy driften taal, mar ûnderwilens bliuwt taal likegoed it medium foar konsepten, sadat der in ûnûntkombere bân is mei de maatskippij. Kampen har ‘ik’ hat dat heal yn ’e gaten en riedt har gedicht oan om yn syn—har—isolemint te bliuwen.

No bring ik dy nei bûten ta, de stoet, de karavaan set

ôf want altyd ûnderweis, want altyd fierder. Sykje om

in feilich plak en fyn dysels in freon, sykje om in geef

hâldfêst en fyn dysels in oar syn hân. Fyn moed want

do, ek do moatst mei.

Reden is dat de sprekker eksterne kommunikaasje mistrout:

[ik] wol beneame mar it slagget net, wurden dy’t ik brûk

sûgje alle kleur en bylden op en bringe neat ta libben,

biede net in wiere wrâld

Wat folget is net frustraasje, mar akseptaasje en ferdôving.

Want myn konstitúsje is fan sêfte klinkers makke;

as ik it wol lit ik se langer duorje en ingeleftich leaf

en flaaikjend aaie se dan samar oare earen maklik.

It wurd ‘sêft’ stiet tolve kear yn ’e bondel, tusken ‘lyts’, ‘tear’, ‘berne-’, ‘súntsjes’ en húslikens en de pittorekse natuer út de eardere bondels fan wyn, see, weagen, kobben, strân, wyn, skulpen, dy’t in plak foarmje foar persoanlik meditatyf oertinken.

De assosjaasjes by de selsmakke bylden binne sawat kykjes. Dynamyk en hanneling binne stilset, bygelyks troch tiidwurden te stjurjen ta dielwurden.

Fertiizje mei it hier yn knipers, blauplestik knipers yn

swart hynstehier. Bang foar it masker binne se, bang

foar it mes. Bang foar delkletterjend read op ’e tegels,

bang foar it pearsdeade flues oer de eagen en de rook

fan it blinkend witten.

De ‘ik’, hjir beneile oan de spondee ‘steefêst’, nimt statysk waar, of ferraant mei har portret, lykas de estetikus Dorian Gray.

Myn fel (…)

[lit sjen] wat ik al wie of bin of wurde kin yn bylden sêft oranje en

grisaille. It libben tikket yn my, ûnthâld is steefêst by my,

tinken streamt troch my.

De faaie synergy út Man en mem dûkt hjir wer op as “in wiere symbioaze dan of keart er him foargoed tsjin/ syn betinker en wa fan ús sil dat oerlibje dan.” Mar ferlies fan lyflikheid sit ûnbeskaat tusken eangst en deadswinsk yn: “In stive pop myn deastil liif dat/ skieden fan it witten lei mar likegoed geheime wurden/ yn in frjemde nachttaal sei”. Ek yn ‘Moanneman’ is de mooglike suiside weimuozze ûnder “sêfte bûtenlûden” yn in “fiere dream” of “op syn bêd” yn “djippe slomme”. Tragyk liket net te bestean en geweld liket konsekwinsjeleas: “Trije kear it hiem omrinne, hier ôfsnije of in stikje/ fan de pink.” It rottichste is dat jo it net witte, ek net by de twadde kear lêzen, want:

Riedsel bin ik foar mysels, in bline flek foar oaren.

In djip geheim bin ik, ferhaal sûnder begjin, in lege

side dêr’t elkenien de útkomst fan syn eigen winsk

opskriuwt

De dichter lit har dúdlik net sjen as ien mei wille yn har fak. Se is bloedserieus en nea fleurich, tongue-in-cheek, oerdwealsk of sati­rysk en se hat gjin betrouwen yn ’e lêzer. Mar as de ynhâld ‘leech’ is, sa’t se seit, moat de sizzenskrêft komme fan ’e taalbehanneling: dy moat alle sin en wearde útdrukke. De tekstuer is hjir in fraksje minder sêft as yn ’e foargeande bondels, mar allyksa modulearre yn in fierhinne jambysk metrum, mei lange lûden, ryklike assonânsje en komselden dissonanten, kakofony en robúste searjes twalûden.

Myn lûd klinkt as dôfhûdich griis dat elkenien

beslûpt, dat spint en bromt en as in spinreachmûts oer

skerpe earen groeit.

Lykas nei ‘beslûpt’ falle de bynwurden geregeld wei. Oerfloedige anafoaren foarmje it semint tusken byldeleminten, “Ien fan de blauste nachten is it en alles wat/ bestiet dat sliept en dreamt dan djip, mar wêr’t/ fannacht it blauste tsjuster (...)//, It blauste tsjuster doarmet oer it lân”. De ‘it’-erigens fan ’e taal falt op: “Net is it om my hinne”. ‘It’ of ‘dat’ wiist dan faak nei eat bûten it fers. Ek ta haadnamme kearde eigenskipswurden suggerearje eat dat der net is: “it machteleaze”. Oerstallige pearfoarming lykas “slaan it stof fan/ klean en knibbels” driuwt jo út it logyske tsjutten wei, want knibbels sitte yn ’e klean, en nei swiete alliteraasje ta. Hieltyd mear skrast de dichter de lidwurden út har wurk:

swarte hynders drave lit oer bleken. It blauste

tsjuster glânzet op beferzen flakten, op swijend

en granitich iis dat mei besliste lippen in geheim

bewarret.

Sa brekt it fers de (ûnderstelde) objektive betsjutting fan taal. Echt flink yrritant foar de lêzer binne de anastrofen: “Fan mol en wjirms it bline wrotten, fan stien it ynkeard/ lizzen, fan slyk soe ik it sûgjend lûd ferjitte.”

Just it estetisisme, mei syn klam op sinlike skjintme, de sterke bân fan fisuele en ferbale foarmen en de suvere taal, leit it brekme oan taalnuânsearring bleat, dêr’t oars de ynhâld de styltrúks ynbêdzje soe. De dichter moast trochsette dus—mei in caveat: estetisisme wie nea in doel op himsels. De moaie foarm en it perfekte ambacht meitsje, sei Swinburne, alle stof oantreklik—hy dichte oer perferske seks—sûnder dat it jo in noflike morele posysje jout. Mar de byldhoude wurden yn Ynbyld, hoe moai ek oardere en dertroch noflik en ad rem of oandwaanlik, wize op in missen fan stof en benammen fan dat ding dat djip yn in fers leit, dêr’t wy net omhinne kinne, dat wy it idee neame.

En ik wie ûnderweis, socht my in rige om yn

te rinnen, tried om mei te binen. It stramyn

dat ûnder libjen leit, woe ik fine en begripe.

It lekseem ‘fine’ oerhearsket yn de nije bondel Ntrije55, fan 2019. Underweis en rinnen binne heechromantyske motiven, tink oan de ‘psychogeografyske’ Blake-kuiers troch Londen. Foar de romantyske lyryske ‘ik’ sitte de mooglikheden tusken twa utersten: de poëzy dêr’t de ‘ik’ him dramatysk manifestearret oer de wrâld hinne en tsjin de wrâld yn, en in ‘sels’ dat ta bestean komt yn en binnen it treffen en bleatlizzen fan de wrâld. Yn de misje fan de dichter liket dus stap set fan ôfkear fan de wrâld—en it sirkulêre finen fan in sels yn eigen skeppingen—nei ûntdekken derfan. It earste fers stelt opnij de âlde fraach fan “hoe fine wy elkoar/ yn in suver wurd”, mar sûnder fraachteken, as leit it foar de hân.

En wat as ik gjin boadskip wit, inkeld

sammelje en stammerje en boartsje kin.

De wurden los fan lading sjoch.

Dekonstruksje diene Dada en Derrida (sorry foar de alliteraasje): it wurd út syn kontekst fiskje. Skreaune teksten sitte fol mei fer­burgen ferwizingen nei inoar of nei skiednis of myte. Slimmer noch: in byld kin nea werjûn wurde fia in etiket dat foarme is fan taal, want elke betekener ferwiist inkeld nei in oarenien en nea nei in fysyk objekt; beskôgje taal mar as suver lûd. “[D]er is gjin taal, gjin spraak om no/ tarikkend yn te praten. Inkeld refleksje”, seit de sprekker yn Ntrije55. De Language Poets, sechstich jier lyn, ferkenden moai de mooglikheden foar nij betsjuttingmeitsjen. Foar wa’t minder posityf tinkt bliuwe it poëtyske, de namme en it ding yn in ynstabile of sels ûnmooglike trijehoek stean.

Hoe fine wy elkoar by nacht en lampe,

as skriuwen wier as libjen en werklik as

t eigen lichem wurdt.

In ‘wy’, hjirboppe foar dichter en gedicht tegearre, is seldsum. Neist ‘ik’ is der in do-foarm dy’t soms rjochte is oan de dichter sels en faak oan de ûnbegryplike bûtenwrâld. Want ek dizze bondel hat in setting mei in subjekt deryn pleatst dy’t wiis wurde moat út de wrâld om him hinne: “Mar do begrypst dat wite net. It is gjin/ snie of molke.” Yn dy wrâld is it fers net langer in objekt—stien—mar ymmateriële skepping: de ekspresje fan de autentike stim. It is dus mainstream moderne lyryske poëzy. De ‘do’ liedt net metafiksje of in oar postmodern ramt yn, mar sit binnenyn it fers. Sa skept de ‘do’ doelberet in opmerklike—nei it eardere wurk—ôfstân tusken de lêzer en de sprekker, yn it foardiel fan yntimiteit mei, tsja, objekten út de wrâld?

Do as warleas wêzen, as in rop, in gat.

As wiesto der omdoch. Ik kriich dy op

en fage smoargens fuort. Lyfke sûnder

libben wiesto yn myn hân.

Oanienwei beskriuwt de sprekker eat: “Sjoch nei de rjochterhân. Dêryn leit in line/ dy’t lâns bochtich paad dy nei de fierte bringt.” Yn omskriuwingspoëzy is it mei pracht en preal ferbyldzjen fan in objekt primêr en de sprekker syn gefoel foar it ding bykomstich—se feit de smoargens fuort as in tsjinstfaam. Dy premoderne foarm docht hjoed steryl of didaktysk oan: “hichten binne der om te klimmen of te springen”. Om de herstochtlike ferbyldingskrêft fan moderne lyryk yn har fersen te bringen kiest de dichter, ynstee fan de dingen libben te skilderjen, foar frije assosjaasjes, lykas yn de eardere bondels. De objekten binne tekens en kenne de minsklike kondysje: “Dyn wetterblau wit fan dat alles.” De withoefolle hjittende foarmen en yndirekt hjittend—“Kinst him keare, fange, fuorje”—dy’t in twadde persoan ûnderstelle, skeppe in sfear fan ferplichting fan de lêzer oan de sprekker. Ungemurken mikt de sprekker syn eigen emoasjes derút.

Ik wurd in mes en lit dy

snije, ik wurd in pylk en lit dy keare. Dyn izich

tsjinwicht lit ik as lij wetter drippe.

Der is gjin langstme, lilkens, synisme, polityk idealisme of selskrityk. Der is, hoewol’t faaks rasjonaliteit of de yllúzje dy’t wy nimme foar werklikens ôfwiisd wurdt, gjin mystyk. Ommers, der is gjin pasjonearre, krêftich uterjen fan de direkte unike ûnderfining dy’t net yn wurden te fangen is, dus mei fielbere wanhoop. It is as wol de sprekker de logos fan it libben bedjipje, sûnder it libben te libjen, as in archeolooch. Ek in stribjen mist: wat wol de ‘ik’ mei har opgean yn objekten, casu quo, yn it ‘fûne’ universum? Har betrouwen yn it minskdom reparearje? It minskbyld is like negatyf as earder: “As oermoedich skepper/ betinksto it perfekt ferwulf foar in mislearre stjer.”

De bedêste rêst fan ’e blêdspegel, it formulewurk fan hast ûn­ûnderbrutsen floeiende jamben, glasuere mei anastrofen, it warjen fan skerpe lûden en it ôfflakjen fan hobbels mei rju assonânsjes ferhoalje min of mear dat tragyk, kreative spontaniteit, lekkere artistike reboelje en fernijingdriuw ûntbrekke. De styl leveret in sierlike, nuete stim op, as fan in kreaze keamerplant dy’t him net bewust is fan it publyk. Mar de lêzer stiet ferstuivere bûten de poëzy, sûnder aan wêr’t de dichter syn wrâld om draait. Foar in part bringt de hippe assosjative modus fan ús hyperlink-ieu dat mei. Betsjutting rint jo diffús en tebroazele troch de fingers—as der om te begjinnen eat te tsjutten falt, dus stof. Mar hjir sit efter de politoere struktueren en sletten wrâld in dekadint fatalisme: de dichter stiet machtleas foar it lot oer en lizze der objekten op jo paad, tropje dy mar yn ’e bûse. “Binne wy foargoed fergroeid, tegearre/ ûnderweis tenei en isolearre./ Is it te let om oars.”

  • Elske Kampen, Fan glês it brekken, Friese Persboekerij, Ljouwert, 2010.
  • Elske Kampen, Man en mem, Afûk, Ljouwert, 2014.
  • Elske Kampen, Ynbyld, Afûk, Ljouwert, 2017.
  • Elske Kampen, Ntrije55, Afûk, Ljouwert, 2019.

Mear fan Friduwih Riemersma

De priis op ’e nij besjoen Takenning en útrikking fan de Gysbert Japicxpriis 2021
‘Al te persoanlik’ feit de Gysbert-manko’s moai yn ’e dôfpot
Gjin sjueryrapport foar de Gysbert Japicxpriis 2021
Kultuerkontrole De nije macht fan ús kultuer­ynstitúsjes berikt mêden dy’t earder bûten it bestjoersfoech leine
Stimleas yn it auditoarium Palimpsest, in sterk dichtdebút fan Erik Betten
Kalamiteit by de leveransier Noas tsjin ’t glês fan Edwin de Groot
By besunigingsweach: gean fan ’e terp ôf En panykje net, of, Hoe’t De Rouwe syn analogy kopke-ûnder giet
In Ried foar de Keunst (podcast) Gerrit Breteler: de wearde fan keunst is net ‘men betellet der fet foar’
Wol keunst wier ferskaat? (podcast) Systematysk harkje (@Amanda Gorman @Zaïre Krieger) nei de útranzjearre minderheden sit net yn ús ynstituten
Dit bart der as jo McGonagall oersette of, de mof fan Thiadmer Riemersma
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15