image
Colafleske ‘Mae West’ (1915)

Koart ferhaal Part I, ferfolch fan Pratende Postsegels yn in Poesyalbum

Coca Cola foar de dokes #1

Josse de Haan, Fers2 nû. 2.1, 27 jannewaris 2015

Hy woe en soe de reis fan syn libben meitsje – neffens himsels, want nea hie er sa’n ein te fytsen west of mei de bus reizge. Ien kear gong er mei syn heit – achter op de fyts – nei Snits. Noch krekt yn de

oarloch of even dêrnei. Syn heit woe tabaksblêden ferkeapje.

It heugde him noch dat er in moai blikken doaske krige mei skildere fûgels. Hy fûn se prachtich. No soe er allinne op reis, wer oer Snits, mar dan noch folle fierder. Nei Emmeloord yn de Noardeastpolder. Dêr wennen syn omke, muoike en twa neven. Syn omke siet yn de ierappelhannel. In pear wiken útfanhûs wie it moaiste wat der bestie. Yn syn eagen.

Foar in skoftke út it doarp dêr’t er elke hoeke koe, elke stien en elke beam, elke ynwenner ek. Hy hâlde fan nije doarpen en stêden – foaral fan oare minsken moetsjen. Doe’t er noch op de legere skoalle siet gong er ek wol útfanhûs. Nei Ljouwert. Dat wie it begjin fan aventoer. Mar dit soe al even wat oars wêze. Op ‘e fyts fan P. nei Emmeloord. In tachtich kilometer op syn minst.

Hy hie it útrekkene mei de kaart fan syn pake derby. Mei de auto wie it wat fierder, in fyts koe ek binnenpaadsjes nimme. As er moarns om acht oere ôfsette koe er de jûns om in oere of fiif of seis – mei de nedige rêst-, yt- en drinkpauzes – yn Emmeloord wêze. Dan hie er ek noch rekken hâlden mei hurde wyn en reinich waar.

Tachtich kilometer like in soad, mar meidat er troch in goeie tweintich doarpen en stêden fytse soe, wie der genôch ferdivedaasje. Hy tocht dat er om de fyftjin kilometer in stop hawwe koe. Utrêste, wat ite en wat drinke. In kertierke de kont fan it sadel, want dy hie it measte út te stean mei sa’n lange tocht.

It hie swier kealle. Fan beide kanten – mem’- en heitekant – kamen beswieren. Syn mem fûn it te fier – hy koe wol wer nei Ljouwert – en syn heit frege him ôf oft syn suster dêre yn de polder wol genôch romte hie foar in útfanhûzer. Boppedat koste it jild, want jo koene net om ‘e nocht in grutte jonge op ien syn dak stjoere.

Op dy leeftiid ieten se de lju ommers de earen fan de kop. It jild groeide syn suster en sweager ek net op ‘e rêch. Jild, jild, jild. Altyd itselde ferhaal. Neat wie mooglik, want de jildpine fan syn âldelju sloech faak alles lam.

Hy hie seis oant sân wiken fakânsje en stelde út om earst in trije wiken te ierappelsykjen, sadat er wat jild om hannen hie, en dêrnei nei syn omke en muoike op fakânsje. Dan koste it syn âldelju gjin sint – allinne de ynkomsten fan it ierappelsykjen dy’t er oars oan har joech. Hy krige dan meastal wat jild foar de merke yn Ljouwert of yn Frjentsjer, it oare jild waard brûkt foar net betelle rekkens fan syn heit dy’t noch altyd miende dat er mei in heale dei wurkjen genôch fertsjinne foar in gesin fan fiif minsken.

It twadde probleem wie de fyts. Hy hie in twadde twadde twaddehânsfyts dy’t bestie út allegearre stikjes fan oare fytsen. Net fertroud foar lange einen. Syn heit fûtere wa’t op it ûnsalige idee kommen wie om op fakânsje nei de polder. Sels hie er noch nea by syn suster dêre west, sadat dêrtroch dy suster en har man hast net mear by harren kamen. It hie der lykas altiten ynhongen by syn âldelju.

Syn muoike, de jongste suster fan syn heit, hie it idee lansearre doe’t se mei âld en nij yn it âlde doarp wiene. As har broer dan net komme koe of woe, dan soe it wat wêze kinne foar har muoikesizzer dy’t ferneamd wie nei har heit. Sij hâlde fan famyljebannen, se hâlde ek fan gesellichheid, en se wie altiten like fleurich. Hy fûn har de aardichste muoike dy’t er hie.

De suster fan syn mem wie ek wol aardich, mar wer folle âlder. Nee, muoike Ljoek koe in potsje by him brekke. Dêr soe er graach hinne wolle. Syn heit doarde net nee tsjin syn suster te sizzen, sadat op dy nijjiersdei ôfpraten waard dat er in pear wiken útfanhûs soe nei de polder. It wie in prachtich begjin fan it nije jier.

Mar no wie syn heit dwaande mei de fyts, en hie de pest yn op syn suster dy’t it plan op tafel lein hie. Hy koe der net foar wei, hie ja sein, en moast dêrtroch in fyts ynelkoar sette dy’t de rit nei de polder meitsje koe – hin en wer.

Syn heit stjoerde him nei Piter Fodde om in sterke pakjedrager en in pear healsliten bûtenbannen. In hûndert en sechtich kilometer hin en wer easke fertroud materiaal. Hy hie al bânlappersspul byelkoar swile en him foardien wat er dwaan moast mei in lekke bân.

Syn mem hie in âlde kaart fan Fryslân dy’t by har heit fuort kaam. Dy pake hie fier yn it ferline op snein wol dûmnys nei tsjerken riden yn syn T-Ford. Hy hie yn alderhande doarpen yn Fryslân west, ek wol op dagen troch de wike as der in troupartij of of in begraffenis wie. Hy wie in soarte fan taksysjofeur foardat soks bestie. Alle lytse dykjes yn Fryslân stiene op de kaart.

No wie it saak en fyn de koartste rûte nei Snits en dan fierder nei De Lemmer, en de polder yn. Op it kaartsje hie syn pake oantekens makke oer tochten mei de dûmnys. Soms gong er mei de tsjerke yn, oare kearen bleau er lêzen, want ien kear op in dei nei in tsjerketsjinst fûn er genôch. Hy hâlde fan lêzen.

Doe’t se op in jûn de rûte fêststeld hiene, skreau er alle nammen fan de doarpen en dy fan de iennige stêd – Snits – ûnder elkoar op in briefke. Dan koe er moai ôfstreekje as er ien hân hie. Syn muoike hie in kaartsje skreaun, dat syn omke der op rekkene dat er in keatsbal meinaam, want dan koene se keatse op it gersfjild foar har hûs of op it sportterrein fan Emmeloord. Doe kaam syn heit mei in idee.

Sûnt oardel jier - nei de Bûnspartij fan ’54 – wie er dwaande mei it meitsjen fan in goeie keatsbal. Hy hie sjoen hoe’t Jan Rodenhuis de bal dy’t se brûkten ôfkreake, en hy hie besletten in perfekte keatsbal te meitsjen. Nei in jier – begjin ’55 – wie him dat slagge. ‘As kadootsje foar omke Pyt yn Emmeloord’, sei er, ‘nimst mar trije keatsballen mei. Yn Emmeloord is in keatsclub, en dan kinne se dy dêre brûke.’

Syn mem woe twa potsjes krúsbeien meijaan foar de famylje. ‘En ast dêr bist keapest op in stuit mar in boskje blommen foar muoike Ljoek’, besleat se har geskinkenlist.

In pear dagen letter kaam syn heit noch mei in lêste útstel – de keatsballen, de potsjes sjem, en de blommen dy’t er keapje soe hiene him helendal yn de goeie stimming brocht. De fyts wie opknapt, it soe al mei al net tefolle jild kostje, en hy woe blykber by syn suster en syn sweager in goeie beurt meitsje. Syn heit die in heel apart útstel.

Meidat syn âldelju en syn omke en muoike gjin telefoan hiene soe it nijsgjirrich wêze en nim in pear dowen mei. Syn omke hâlde lykas syn heit fan dowen en dan soe dy in do krije kinne, ien dy’t er noch net hie. De oare twa koene daalk as er oankommen wie frij litten wurde. Mei in briefke oan ‘e poat dêr’t de tiid op stie dat er arriveard wie. Se waarden de koeriers mei it berjocht dat er de reis feilich folbrocht hie. Op de weromreis soe itselde dien wurde kinne mei dowen fan syn omke. Tachtich kilometer wie neat foar in do.

Hy wist earst net oft it wol sa’n goed plan wie. De dowen moasten achter op ‘e fyts yn in koaike en soene fansels in soad leven meitsje – trije dowen as in postpakje op ‘e fyts. Boppedat, wat soene de lju wol net tinke en foaral sizze. Hy soe in keapmantsje lykje, in segeuner mei negoasje. Nee, it idee lokke him net oan. Dowen yn sa’n lyts koaike easken ekstra omtinken.

Mar syn mem wie entûsjast. Dy woe fansels witte oft er feilich oankommen wie, en se sei ek noch dat omke Pyt it faaks prachtich fine soe. Se woe ha, hy moast it mar dwaan, doe’t se seach dat er net botte bliid wie mei it útstel. Earst noch mar ris in nachtje oer sliepe, sei se. Hawar, hy hie net echt arguminten om it tsjin te hâlden, en sa waard besletten dat der trije dowen mei op reis gongen. Ien foar syn omke en twa foar de weromreis, as ferfangers fan de telefoan.

Hy heugde him de ferhalen oer de slach om Alkmaar yn de 80-jierrige oarloch tsjin de Spanjoalen dêr’t de dowen in wichtige rol spilen. Dit wie oars, mar se soene ek no boadskippers wêze. Njonken de dowen op de pakjedrager kamen twa fytstassen te hingjen foar broadsjes en krintepofkes, foar drinken en foar ekstra klean. Ek reinklean.

Boppe it foartsjil hie syn heit ek in pakjedrager montearre, sadat dêre twa lytsere fytstassen hingje koene. Yn dy twa foarste tassen kamen de twa potsjes sjem, it bânlappersspul, de fytskaart, syn beurs en alderhande lyts spul lykas suertsjes, keatsballen, gimpys, keatssokken, in pear bûsdoeken en foar ien fan de neven bantsjes fan segaren. Foar de âldste neef hie er in lyts trijehoekich Frysk flagje dat oan de fyts koe.

De fyts dy’t opboud wie út heel wat ûnderdielen fan oare fytsen hie op ’t lêst noch in lyts ferfke krigen en in smeller sadel fan in âlde reesfyts dy’t er by Piter Fodde sjoen hie. Sa’n sadel wie better foar syn kont. Hy soe ride mei sandalen. As it begûn te reinen koe er de gimpys oanlûke. It foar- en achterljocht wurke, de bel ek, en oan it stjoer fan de âldfyts fan ien fan syn pakes sieten noch learen hânfetten. Ek dy kamen oan it stjoer fan syn fyts. It like allegearre heel echt.

Op it lêst kaam syn heit noch mei in kilometertellerke dat oan in foarste fuorke fan de fyts setten wurde moast. Dan koe er byhâlde wat er fytst hie, en hoefolle kilometers der noch kamen. Tagelyk koe er dan útrekkenje hoefolle hy yn ’t oere fytste. Yn it oantekenboekje yn syn jaske koe er dat opskriuwe. Doe’t alles klear wie kaam syn mem mei de âlde kodak en naam in pear foto’s fan de fyts en fan himsels op de fyts. It like allegearre tige bysûnder, as soe er in wrâldreis meitsje. Hy gong betiid op bêd.

Nachts waard er ûnderskate kearen wekker. Faak nei in dream dêr’t er folslein ferdwaald wie, dêr’t er syn kaart ferlern hie, soms fleagen de dowen út de koai en in lekke bân siet ek yn sa’n dream. De tredde kear dat er wekker skeat gong er foarsichtich fan ’t bêd en rûn de trep del nei ûnderen. Hy woe de fyts kontrolearje oft de bannen noch wol fol wiene, en der fierder neat oan de hân wie. De dowen sieten noch yn in grutte ôfsletten romte yn it keatsbalatelier fan syn heit.

Hy dronk wat wetter foardat er wer op bêd gong. It wie noch mar twa oere. It skeat him yn ’t sin dat er eins in horloazje nedich hie op syn reis. Fansels, oeral soene toerklokken de tiid oanjaan, mar wa wit oft dy wol by de tiid wiene. De toerklok yn syn doarp stie faak stil, wie soms op ‘e kletter slein of troch de jonges foarút setten mei kluten, of mei snieballen yn de winter. It soe moai wêze om te witten hokker tiid it wie, ek om út te rekkenjen hoefolle er yn ’t oere fytste en hoe lang er al op reis wie.

Moarns om seis oere wie er helendal wekker. Hy gong fan it bêd en die syn fytsersklean oan dy’t er justerjûn al klear lein hie. Under soe er him wol om ‘e kop feie en letter toskpûtse. De dei wie begûn. De reis koe begjinne. It like in moaie snein te wurden. It reinde net, de sinne kaam stadich omheech. Hy hie gjin honger en soe daalk wol begjinne kinne oan de reis.

Om acht oere presys sette er útein. Fan syn heit mocht er it âlde bûshorloazje brûke – ‘mar ferlies it yn ‘e goedichheid net, want it wie in kadootsje doe’t ik yn ’25 achttjin waard’. De dowen fleagen as gekken yn de koai om, mar hy ride, sneintemoarn om acht oere presys neffens de klokken en de radio.

It wie stil op ‘e dyk. Babys molk de kij, Anne wie dwaande mei syn einen en pauwen. Se seagen him net, se ferwachten op sneintemoarn nimmen op ‘e dyk. By Anke en dy sieten de gerdinen noch ticht. Hy hie it har net ferteld, dat koe letter noch wol, as er wer thús wie.

Fjirtjin wie er. It soe de earste grutte reis wurde dy’t er allinne ûndernaam. Hy fielde him blij, mar ek grutsk dat er it oprêden hie en oertsjûgje syn âldelju, sadat se it tastiene. Doe’t er by de strjitwei wie kontrolearre er de tiid en de kilometerteller. Alles wurke perfekt. Hy stuts de strjitwei oer, gong nei lofts en daalk wer nei rjochts. Op nei Sweins. By de bushalte stiene in pear lju, faaks gongen se nei it sikehûs yn Ljouwert. Op sneintemoarn koene je dêr op besite.

De boartoer yn Sweins wie in bedriuw. Oft se al wat fûn hiene wie net bekend. Hy ride al gau oer de bochtige dyk fan Sweins nei Keimptille. Dy dyk koe er wol dreame, want hy hie der faak west mei oalje fan syn heit foar de klanten. Tusken Sweins en Keimptille hiest hele moaie aaisikersfjilden. Ek dy koe er dreame.

Jurjen Does siet al bûtendoar yn de âldlearen stoel. Hy smookte in piip en rôp wat doe’t er foarbyfytste. Hy ferstie it net, en hie ek gjin sin oan in praatsje. Even fierder leine de buorkerijen fan Zijlstra en Roas. De bern fan dy lju gongen op sneintemiddei nei de sneinsskoalle yn it fine tsjerkje. Soms waarden se by de brêge weromstjoerd troch de grutte opslûpen jonges, sadat se der net hinne koene. In skoftke letter kaam dan Zondag fan dat skoaltsje om te sjen wêr’t syn klanten omhongen. ‘Halleluja op ‘e bakfyts’ raasden se dan. Dêrtroch begûn dy Zondag te flokken, dat slagge altyd. Soks fûn er prachtich, want dy man wie in grutte spytgnyskjende ikel.

Yn Sweins wennen twa prachtige famkes – Tjittie en Jellie. De earste hie op de legere skoalle al by him yn deselde klasse sitten – en letterr op de Mulo wer – de twadde siet yn Ljouwert op de fine skoalle. Yn it swimbad troffen se elkoar elke wike op woansdeitemiddei doe’t se noch op de legere skoalle sieten. Se gongen allegearre mei de bus fan Sweins nei Ljouwert.

Dêr hie er sjoen hoe’t dy Jellie swimme koe. Net te leauwen, se soe fêst kampioen fan Fryslân wurde. Op de krusing Salverd-Keimptille sloech er lofts ôf. Op nei Keimptille. Op Salverd stiene in pear buorkerijen, en dêre leine de lege greiden mei de ljipaaien.

Op dit krúspunt koest trije kanten út, de peal mei de nammen stie yn de midden. By de namme Keimptille stie in pont mei it oantal tastiene tonnen gewicht. Allinne lytse auto’s koene oerfearn wurde, en fierder fytsers en fuotgongers. De brêge wie der al foar de oarloch út.

De pont waard betsjinne troch Miedema. Hy hie mar ien hân, mar it slagge him dochs om mei it hout de pont lâns de kabel nei de oare kant te lûken. Hjir swommen se faak yn de simmer. Yn it hûs njonken de pont wenne Gjalt Pyst fan wa’t sein waard dat er net presys wist hoefolle bern er hie.

Hy hie ea sein doe’t ien fan syn bern yn ‘t kanaal fersopen wie, dat se gau wer in nij bern meitsje soene. Gjalt Pyst! In moaie namme foar in aparte man.

De pontbaas woe witte oft er dowen fuortbringe soe, en oft syn heit mei dowen fleach. Hy fertelde oer de reis nei de polder. De pontbaas woe it earste net leauwe, mar doe’t er op syn bagaazje wiisde en de rûte opleppele moast er it wol oannimme. Hy fûn it in hele ûndernimming sei er, mar hy leaude net dat it tachtich kilometer wie. Foar in jonge as hy wie dat te fier. Hawar, hy liet de pontbaas mar wat eamelje. Yn ‘e bek hingje hie gjin doel, want de man hie nea fierder west as Ljouwert sa’t er ferdútste.

De dowen koerden dat it in aard hie, se fûnen it faaks gesellich mei syn trijen op reis. De koai wie oan de sydkanten iepen, sadat se nei bûten sjen koene. Meidat se meielkoar opgroeid wiene fochten se net, se wiene oanelkoar wend. Twa wyfkes en in mantsje. Syn omke soe in wyfke krije. Syn mem hie foar syn muoike in lyts kleedsje haakt foar it dresswaar. Kadootsjes, dêr wie se altyd heel goed yn.

Oan de oare kant fan it kanaal leine buorkerijen. Hy hie der heel faak aaisocht, allinne en mei G. en P. By it flaaksfabryk ieten se meastal in pear stikjes bôle, soms sieten se tsjin de spoardyk oan. Krekt dêrachter lei de pleats fan de freedssûper Epke T. Hy hie in pear kear sjoen dat de man op freed nei de merke mei de bus oankaam op de strjitwei by Sweins. Hy wibele letter op syn fyts – raasde en song.

Dat die in oare freedsmerkebesiker net, mar ek dy wie faak sa dronken as in maleier. Grutte R. fan P. kaam dan yn syn feekeapmansjas fan de bus. Hy hie de hele dyk noadich, fan lofts nei rjochts, om foarút te kommen. Lykas mei de dronken swetsers en razers op ‘e merke ien kear yn it jier wie er bang fan sokke lju. Se liken gjin minsken mear, mar earder beesten.

Nei de pont fytste er troch trije bochten streekrjocht op it spoar ta by Hotsum. De stasjonskroech wie al iepen, in pear lju wachten op de trein. Der stiene ek in pear hynders oan de sydkant fan it kafee. Op Hotsum hiest in dekstasjon foar hynders, sa’t Hobbeldjo yn P. in bolle hie dy’t út en troch op in ko klom. Hy fûn dat in moai gesicht, foaral as de reade pyst fan de bolle yn de ko ferdwûn. Dan tocht er oan Gjalt Pyst en sun frou Kok. Fan hynders hie er it noch nea sjoen.

It spoar wie frij, hy koe yn ien kear oerstekke. Hy fûn sa’n spoar mei dy iepen reels in bytsje gefaarlik; As je der tusken rekken en fêst sieten koene je samar in trein oer jin hinne krije. Mei oare wurden, je waarden stomwei deariden. Fan Hotsum nei Baaijum wie mar in lyts eintsje. Hy koe dit doarp, omdat dêre in skoft lyn in strieljaaier deldondere wie. It hie in djip gat west. Se seine dat de piloat der noch yn siet. Hy hie der fan dreamd, as siet er sels yn sa’n fleanmasine.

Hy moast stadich fytse, want de lju rûnen oer de dyk nei de tsjerke. Baaijum wie in fyn doarp, se hiene ek nea keatspartijen. De lju gongen net oan de kant, op snein mochten se net fytse, en se fûnen dat oaren dat ek net dwaan mochten. De dowen rekken oerstjoer fan al dy minsken op ‘e dyk. Ek sij koene der net oer.

As er yn Winsum wie, it folgjende doarp, hie er in tsien oant alve kilometer riden. Hy woe dêre in krintepofke ite en wat drinke út de termosflesse. Hy soe de dowen ek wat weetkerlen jaan. Earst har en dan hijsels. Hynstelju diene dat neffens de boeken dy’t er lies ek. Oan Winsum hie er goeie en minne neitinzen. Dat hie te krijen mei in fabryk dêr’t se boereweinen makken. Miedema wie de namme fan dy fabryk. Dy nijsoartige weinen ferskeelden in soad fan de âlde heaweinen. Dizzen bestiene foar in grut part út metaal. Mei luchtbannen. Hy wie in pear kear meiriden mei De Jap dy’t dy weinen oan de boeren ferkocht.

Hy hie troch de fabryk rûn, en guon hiene him frege wat er mei dy fint die, dy De Jap. Dy doogde net neffens in pear arbeiders. Hy krige in ûngemaklik gefoel, want miskien wist dy arbeider wol mear fan De Jap. Dat er yn de auto syn kul foar ’t ljocht helle, en hy dat mei syn lyts rûpke ek dwaan moast. Hy woe net wer nei dy fabryk, en seker net mei dy De Jap. Syn goeie neitinzen hiene te krijen mei syn pake dy’t yn Winsum ea in pear huzen hie, en dy’t er soms opknappe moast, fervje en sokssawat. Dêr hie er mei holpen.

Hy siet yn Winsum by de tsjerke op in bankje. De fyts stie tsjin in peal fan it tsjerkestek. Der bleauwen twa jonges fan syn leeftiid by him stean. Se fregen wat er mei de dowen fan plan wie. Hy fertelde oer syn reis nei de polder en oer de dowen. Se fûnen it wol moai dat dy boadskippers wurde soene.

Se fregen ek noch oft er de reis net lang fûn, de hele dei fytse faaks. Hy bearde dat er in soad yn de keatshoeke fytst hie, en dat er noait lêst fan syn kont hân hie. Hy keatste yn al dy doarpen, en dat wie soms ek wol in fjirtich kilometer deis. Se knikten en winsken him in goeie reis. Der moasten neffens har in pear goeie keatsers yn ien fan de doarpen wenje.

Nei in tweintich menuten sette er wer ôf. De twa krintepofkes hiene goed smakke en in pear glêzen wetter noch better. Fytsen makke toarstich. Op in stuit soe er earne oan de dyk om wetter freegje moatte. De dowen makken in soad lawaai, se fûnen it faaks wat frjemd yn sa’n koaike achter op in fyts.

Hy wie op wei nei Baard dêr’t er mei de buorman wol west hie. Dy wie grienteboer en kaam al mear as fiifentweintich jier yn de greidhoeke mei griente, fruit en ierappels. Dêre seagen je allinne mar greide, sadat er hast by elk hûs wol wat ferkocht. Yn Baard keatsten se, en der wennen in pear hele goeie hurdrydsters – twa susters. Hy hie se al in pear kear sjoen yn de ôfrûne winter. Yn Ljouwert om it kampioenskip fan Nederlân hie er de jongste en tagelyk de lytste sjoen. Se ride net op noaren, mar op houten redens. It wie in pracht gesicht. Se wie seis jier âlder as hy, noch mar tweintich.

Yn Baard stoppe er op de brêge njonken it wite kafee, dêrst mei in trep bûtenom op ‘e boppeseal komme koest. Hast itselde as by De Bogt fan Guné yn Frjentsjer. De brêge koe bewege, dat wie al even wat oars as by har yn it doarp. Der soene hjir wol boaten lâns komme. Op de hânwizers seach er letter Húns, Jorwert en Easterlittens. Nei Baard soe er yn Littens komme. Yn juny hie er yn yn dit doarp noch in earste priis wûn by it jongeskeatsen, troch-in-oar-lotsjen. It wie syn earste priis bûten syn eigen gemeente. It fjild lei njonken de molkfabryk.

Hy sloech foar minst op. Ien fan syn maten kaam út Littens - hy wie in hele goeie jongeskeatser, faaks al santjin jier. Hy stie achteryn en sloech foar bêst op. Doe’t er de jûns op hûs oan soe hie er earst de krânse om ‘e hals. Letter achter op de fyts, want dy krânse siet him yn de wei. De jûns fytste er mei opsetsin earst troch it doarp en doe nei hûs; de krânse kaam oan de muorre fan it hûs. It wie al oer healwei achten.

Dat jier gong er ek foar it earst nei de Freulepartij yn Wommels. Syn twa maten wiene al santjin, se dronken al bier. Se wûnen twa omlopen, dêrnei ferlearen se hast mei skjinne fiif earsten. Ien maat wie al heal dronken. Syn heit hie de hel yn. Se hiene fier komme kinnen as dy dweil net dronken hie. In pear jier earder hie syn doarp noch de Freule wûn, en de gouden klokjes.

Hy fytste Easterlittens yn, seach de hege piip fan de molkfabryk al fan fierren. Op it keatsfjild keatsten se. Hy fûn it spitich dat er de âlde kodak fan syn mem net meinommen hie, dan hie er noch in foto nimme kinnen foar syn omke. Dy koe Baard en Easterlittens goed, hy hie dêre mei syn broer griente sutele doe’t er noch in jonge wie. Hy fûn dy omke aardich, hy wie heel oars as syn heit, ek tige ferskillend fan de broer fan syn heit. Dy lêste wie ek in prima figuer, mar dizze omke Pyt rûn der út – soms makke er aparte grapkes en hie er de gek mei minsken. Hy stuts se net de gek oan, mar se moasten wol even neitinke as er in opmerking makke. Hy wie troud mei de jongste suster fan syn heit. Dy muoike wie ek tige by tige. Hy wie bliid dat er op wei wie nei harren dêre yn de polder. Even út it âlde hûs.

Fan Easterlittens nei Hinnaard rûn in keale dyk. Hy fûn it fijn dat it net waaide, want dan hie sa’n dyk sûnder beammen heel wat swierder west. It hie der wol fan dat de dyk wat heger lei, want hy seach oan beide kanten del op de greiden. Yn guon rûnen kij, oare wiene meand of bedutsen mei hea. Underskate fûgels skeaten him oer de holle. De dowen waarden der ûnrêstich fan. Se hiene langst nei de frijheid ynstee fan yn in koaike op ‘e fyts te libjen.

Yn Hinnaard stoppe er tsjinoer de klokkestoel en it lytse tsjerkhofke. Hy seach mar in pear stiennen. It doarpke wie ek ferdomde lyts – in pear huzen en wat buorkerijen. Der gongen uteraard net safolle lju dea. Hy naam in krintepofke en seach oft de dowen noch goed opsletten sieten. Doe bleau der in man by him stean. Hy beseach him op en del, doe de fyts en op ’t lêst wiisde er op de dowen.

‘Giest mei de dowen te fleanen?’, frege er. ‘Of bist gewoan oan it fytsen en woest wat selskip hawwe?’ De man hie de sneinske klean oan en rûn op nije swartferve klompen. Hy smookte in segaar.

‘Ik sil nei de polder’, sei er. ‘Dêr wenje myn omke-en-dy en sij krije in do fan my.’

’En de oare twa?’, frege de man. ‘Litst dy werom fleane?’

‘Ja, dy sille it boadskip oerbringe, dat ik it oprêden haw, want it is in moai ein fytsen.’

De man knikte. ‘Ja’, sei er, ‘De polder leit net njonken de doar. Is dyn omke dêre boer, sa’t der heel wat hinne gongen binne hjir út Fryslân fuort?’

Hy antwurde der net op, want hy wist daalk hokker figuer dêr foar him stie. Hy mompele wat en sei dat er wer fierder soe. ‘It is noch in moai ein, ik moat der mar wer foar’, sei er. ‘No, goeie.’

‘Hast wol in kompas’, rôp de man noch. Hy skodde de holle, en koe oer syn skouder noch sizze dat er in goeie kaart hie. Noch ien fan syn pake as dy op snein de dûmny nei de doarpen ride. Mar dat koe de man faaks al net mear hearre.

Fan Hinnaard nei Itens wie mar in hoannestap. Hy ride al wer oer in hege dyk tusken de greiden troch. Op de ein dêr’t in grutte feart lei moast er lofts ôfslaan. Yn Itens hie er ek in kear keatst. It keatsfjild lei moai njonken de tsjerke en in hûs, yn de lijte fan hege beammen. It keatste dêre goed op dat prachtige kampke. Hy ride oer klinkers lâns it fjild. De fyts rattele wat. De dowen koerden. De klok sloech tsien, se keatsten op it fjild. Noch in doarp fierder woe er even stopje. Hy fielde syn kont troch dy klinkers. Hy hope mar dat er gjin lekke bân krige.

Yn Rien hie er noch nea west. Hy stoppe op ‘e brêge dy’t fan fierren te sjen wie. Flak by it grutte wite gebou dat faaks oait in herberch west hie oan it wetter. Oant no hie er in goed tweintich kilometer riden, it wie hast healwei alven. Tiid foar wat drinken en in broadsje. De dowen moasten ek wat hawwe. Der stie in âldstoel tsjin de muorre fan de herberch, dêr gong er op sitten. Der wie gjin mins te sjen. Hy fûn de brêge moai, heel wat better as har eigen brechje oer de doarpsfeart. Dizze koe op en del flappe. Der kamen skippen troch dizze feart, in kanaal hast. Yn syn eigen doarp ferskynde allinne mei de merke noch in boat mei merkespul. Fierder seachst lytse roeiboatsjes. Dit wie in echte brêge. Op ‘e kaart hie er sjoen dat de feart fan Frjentsjer nei Snits rûn – hy hite dan ek de Frjentjerter feart.

Hy helle de kaart derby en beseach de dyk fan Rien nei Skearnegoutum. Hy soe lâns Lytsewierrum ride – dat doarpke lei oan in dearinnend dykje. In pear kilometer nei Rien kaam er op ‘e hege dyk neffens de kaart. Dy waard ek wol Slachte neamd. By Achlum en Hjerbeam lei er ek, yn feite troch in grut part fan Fryslân. It wie in âlde wetterkearing hie er op skoalle heard.

Neidat er wat iten en dronken hie, de dowen wat foer jûn, de bannen kontrolearre, sette er wer ôf. Op nei Skearnegoutum, dan nei Snits. Fan Skearnegoutum wist er neat. Nei Rien kaam er al ridlik gau op de Slachtedyk. It joech in prachtich útsicht op ‘e greiden en de buorkerijen. Lytsewierrum lei yn de fierte. De toer mei sealdak stuts fier boppe de huzen út. Nei sawat in kilometer fytsen op de hege dyk moast er loftsôf nei Skearnegoutum. Alles soe no nij wêze, hy moast de kop der goed by hâlde.

Hy hie yn ‘t foar goed bestudearre hoe’t de dyk troch Skearnegoutum nei Snits rûn, en dêrnei troch dy stêd hinne. It like noch net sa maklik, want hy moast dwers troch Snits hinne. As er dy stêd hân hie, woe er wer even skoft hâlde, want ek al wiene je net hongerich, je moasten genôch ite en drinke hie syn mem sein. Yn de oarloch hie se in pear kear in hûndert kilometer riden om syn heit op te sykjen earne yn Drinte, dêr’t er gatten grave moast foar de Dútsers. Se hie ûderfining mei in lange tocht.

It like yngewikkelder as it wie – op in stuit oer it spoar, oer in grut wetter dat de Swette hjitte, dy’t er koe troch de alvestêdetocht, en dan njonken de Rykswei nei Snits. It gong as it slydjage, der stie in hânwizer yn Skearnegoutum yn de buorren. Rjochtút nei Snits, rjochtsôf gong nei Ynbrechtum, en achter him leine Boazum en Rien. Hy siet goed.

(Oer fjirtjin dagen it lêste part)

Coca Cola foar de dokes #2

Josse de Haan, Fers2 nˆ. 2.2

Yn Skearnegoutum stie in molkfabryk. Hy hie sûnt er ôfstuts al wat fan dy fabriken hân. Alles wie hjir gers, alles wie kij en molke, dat easke hege pipen en fabriken. Molke, tsiis en bûter wiene hjir de saken dêr’t it om draaide. Yn syn eigen omkriten wiene dat ierappels, sûkerbiten en weet. Ut en troch wat kij en molke, op de mingde bedriuwen.

De dyk rûn mei in lyts knikje troch it doarp. Al ridlik gau fytste er oer de brêge fan de Swette, de trekfeart fan Snits nei Ljouwert. Doe rjochtsôf by de hânwizer en hy siet op de klinkerdyk dy’t nei de earste fan de alve stêden rûn. It waard drokker. Oant no ta hie er miskien in fjouwer of fiif auto’s sjoen, no kamen se him temjitte en reesden him foarby. It fytspaad lei daalk njonken de autodyk.

Oan wjerskanten stiene hege beammen. De sinne wie út en troch te sjen as der wat romte tusken de beammen wie. It ride lekker yn it skaad. Hy hie oant no ta in fiif en tritich kilometer riden, it wie sawat healwei tolven hie er op ‘e toer fan Skearnegoutum sjoen. Om tolve oere koe er oan de oare kant fan Snits wêze. Hy moast wenne oan de auto’s dy’t him foarby raasden, soms sieten der mar in pear sintimeters tusken him en sa’n auto.

Snits hie makliker west as wat er tocht hie. It wiisde him hast fansels. Lykas Frjentsjer hie ek Snits grêften en prachtige gebouwen. Faaks ek in bioskoop sa’t Frjentsjer op ‘e Foarstrjitte hie. Yn ’t foar wie er wat senuwachtich, want mei al dy auto’s oan beide kanten fan de dyk, stopljochten foar in kanaal, en foaral dy lytse strjitsjes hie it him in swiere opjefte like om der trochhinne te kommen.

Hy siet oan it begjin fan de Lemsterdyk yn Snits op in bankje. De fyts stie tsjin in stek, de dowen hiene it drok mei iten en koeren. It wie him alles tafallen no’t er der op werom seach – de tocht troch it âlde sintrum fan Snits. Hy tocht dat er no in lytse fjirtich kilometer fytst hie. Op in toer hjirre yn Snits wie it hast tolve oere. Hy naam oan dat de klokken yn dizze stêd lyk rûnen. Dochs helle er even it bûshorloazje fan syn heit foar ’t ljocht. It siet yn ien fan de foarste fytstassen. Op dat horloazje wie it presys fiif menuten oer tolven. Hy glimke tefreden - alles wurke.

Hy wie bliid dat er even gewoan sitte koe en útrêste. Jierren lyn hie er hjir ek west, by syn heit achter op de fyts. Hy wie fjouwer of fiif. Se hiene by in tabaksfabryk west mei tabaksblêden dy’t op de tún groeid hiene. Dy planten wiene sa heech, dat se him net mear seagen as er der tusken troch rûn. De skerpe rook fan dy blêden siet dêrnei foar ivich yn syn noas.

Op dy fabryk krige er moai beskildere doaskes, hy hie se noch altiten. Se liken op de doaskes mei letters fan aap-noot-mies, dêr’t se it lêzen mei learden. Fûgels stiene der op yn allerhande kleuren. Dy ferhalen fan it lêsplankje koe er noch, foaral dy fan Ot en Sien dy’t dokterke boarten yn in tonne.

Der bleau in man by him stean – hy rûn op swarte skuon en hy hie in hoed op. Soks seagen je net yn syn eigen doarp. Allinne de dûmny hie in hoed op, oaren soms mei in begraffenis of mei in trouwerij. De man wiisde nei syn fyts mei de dowen yn de koai.

‘Bistou met dy duven op reis, óf gaast met se te fliegen?’, frege er.

Hy seach de man op en del oan en moast even neitinke oer wat er sein hie. It wie gjin Frysk, ek gjin Hollânsk, dit wie dus Snitsers. Hy naam mar oan dat de man Frysk ferstie. Hy koe trouwens ek gjin Snitsers of stedsk prate.

‘Ik gean nei de polder’, sei er. ‘Ik sil útfanhûs, en ik nim in kadootsje mei foar myn omke, want dy hâldt dowen.’

‘Su, dou hest dus family in de polder, ja, dêr woane heel wat minsen fan Fryslaan.’

‘Jo prate lykas de lju yn Frjentsjer’ sei er, ‘dy hawwe ek har eigen taal. Net allegearre, mar in soad brûke it.’

‘Dat hest goëd hoart, jonge, dy lui fan Franeker en wij binne stadslui, ik denk datstou fan un dòrp komst. Of nyt dan?’

‘Ik kom fan P.’, antwurde er. ‘In lyts doarpke net fier fan Frjentsjer. Ik ferstean dêrtroch it stedsk wol wat.’

‘Nou, dat is ok toefallech, ik hew un oom in P., hy hyt Yde B., dou salst um wel kenne.’

Hy knikte, mar hy hie gjin nocht om oer Yde B. te praten. Dy dweil achter it keatsfjild woe noait de keatsballen werom jaan as dy by him yn de tún terjochte kamen. Foaral op snein hie er altyd de hel yn, as se keatsten ûnder tsjerktiid. Wylst er sels nea yn tsjerke kaam.

‘Ja, dy ken ik wol. Hy makket klokken en horloazjes, mar foar bern is er net altyd aardich. Hy stelt de keatsballen en de fuotballen, dêr’t wy mei boartsje.’

‘Dat sal wel, se hewwe gyn kyndes must mar rekene, en dan hewwe je dat gedonder. Se wete nyt wat speulen is, se hewwe noait kyn weest. Noch un goeie reis ferder. Must fanaf hier rechtdeur naar Jutryp.’

Hy seach de man nei. Yde B., hoe wie it mooglik. Hy tocht noch even nei oer de tocht oant no ta. Flak foar Snits stie in grutte pleats mei swarte letters – O.B.W. Hy wist net wat it betsjutte. Dêrnei kamen grutte huzen mei fêst rike minsken. Dat koest sa wol sjen. Krekt yn de stêd stie it molkfabryk fan Normandië. Dêrnei kaam er troch in winkelstrjitte, de Easterdyk.

Fan dy dyk gong er lâns de Singel sa’t op de nammebuordsjes stie, doe it Hoogend oer en op dat stuit seach er de Wetterpoarte dy’t er koe fan plakplaatsjes op de legere skoalle. Dêr siet er no tsjinoer, by de Stedsherberch.

Oan de lofterkant hiest in brêge en dêrnei begûn de dyk nei De Lemmer wist er fan in kaartsje mei in foto dat er thús besjoen hie. Hy seach mei bewûndering nei de Wetterpoarte. Op itselde stuit gong de brêge iepen en farde der in plezierskip troch. Hy fûn dat moai, boaten dy’t troch de stêd foeren. Yn Frjentsjer barde dat ek wol, dêre foaral lâns de bolwurken. Winters koest dêre moai reedride. It wie yntusken al oer healwei ienen. Hy moast wer op ‘e fyts. Hy wie ommers noch net iens op de helte.

Hy stapte wer op en ride op de Lemsterweg sa’t op in buordsje stie. Oan de rjochterkant stie in mânske wettertoer en even letter in hânwizer mei de doarpen dêr’t er lâns komme soe. Jutryp, De Hommerts en De Lemmer. Hy siet op ‘e goeie dyk. Lâns de Lemsterdyk stiene grutte beammen. Se joegen wat skaad. Dat wie wol nedich ek, want de sinne baarnde him op ‘e holle.

Sa’t er al earder meimakke hie wie ek dizze dyk in klinkerdyk. Hy fielde syn kont wer, want de fyts hobbele mear op en del. Faaks wiene de fytsbannen te hurd oppompt. It koe him ek oan de klinkers lizze, se leine lang net horizontaal allegearre; de dowen koerden as gekken. Dy tochten miskien dat se mei opsetsin troch inoar skodde waarden. Ynienen begûn syn foarste spatboerd te ratteljen. Hy flokte. Dêr koe er út noch yn net oer. Hy stoppe en sette de fyts tsjin ien fan de grouwe beammen. It spatboerd siet los. Der moast wat tusken.

Ynienen waard er hast tsjin de beam smiten troch in stjit wyn – in wytreade bus mei in hûnekop gisele him foarby. De sjofeur tutere as in idioat, wylst hy gewoan op it fytspaad stie - de smelle richel foar fytsers en kuierders. Kranksinnich sokken. Hy seach nei de fyts en siet te betinken wat der tusken koe – tusken it freem en it spatboerd.

Hy hie gjin kramtried by him. Doe skeat him yn ‘t sin dat er foar syn boksen by reinich waar in pear knipers meinommen hie. Dy sieten earne yn de fytstassen. Twa heale knipers, oan beide kanten ien, soe de oplossing wêze. Dat ratteljen waarden je mâl fan. Hy helle in kniper útelkoar en stuts de helten op it spatboerd ûnder it freem. Yn Emmeloord koe er it spatboerd wol oandraaie.

Neidat er wer útein setten wie hearde er gjin gerattel mear. Fan en ta passearre him in auto of waard er ynhelle troch sa’n blikken buske. De auto’s namen genôch ôfstân. Nei in tweintich menuten kaam er yn Jutryp. Oan beide kanten fan de dyk rûn in feart. De lju dy’t dêr wennen brûkten brechjes om thús te kommen. Hy krige al gau troch dat it in lang doarp wie. Der stie in grutte tsjerke mei in spitse toer. De doarren stiene iepen. Der hie fêst in tsjinst west. It wie ommers sneintemoarn.

It fytspaad fan klinkers, krekt as de dyk, wie wol heel smel yn dit doarp. Yn de midden fan de dyk stiene sawat om de oardel meter wite streken op de klinkers. De fytspaadklinkers wiene lytser as dy fan de grutte dyk. Op in stuit rûn Jutryp oer yn it doarp De Hommerts neffens de buorden yn ‘e berm.

Hy fûn it wol heel apart sa’n lang doarp, of eins twa doarpen, lâns de dyk en de fearten. Ek hjir stie wer in hele grutte toer mei in tsjerke. Der wie ek noch in lyts tsjerkje. Dat soe wol sokssawat wêze as yn P. dêr’t de lju hinne gongen dy’t tige gelovich wiene. Soms gongen se wol twa kear op in snein. Yn P. hjitte dat tsjerkje Rehoboth. It wie op deselde wize boud. Dêr gongen neffens syn mem de grifformearden hinne. Sij wie Nederlânsk Herfoarme sa’t se sei, se hie mei dien oan de VCJC. Dat wie in frijsinnige organisaasje. Hy hie frege wat de ferskillen wiene, mar dêroer wist se neat. Dy lju fan Rehoboth wiene swier op ‘e hân, sei se. Mar ek dat koe se net rjocht ferklearje. Doe’t har mem stoar wie se trije, en dêrnei hie se seis jier by sa’n radikale famylje wenne oant har heit wer in frou fûn hie. Soks wurke nei neffens him.

Yntusken skeat er troch De Hommerts, strjitten mei beammen, huzen oan beide kanten, en nei in hele hege tsjerke in brêge sa’t er yn Baard al meimakke hie. Eins wie it deselde brêge as yn Rien, ien dy’t klappe en flappe koe. Prachtich sokke brêgen. Dit wiene wol hele aparte doarpen.

Yn P. hiene se in buorren om de tsjerke hinne. Hjirre seachst yn feite allinne mar ien lange dyk mei huzen, in pear tsjerken en in kafee. De skoallen stiene oan de linkerkant fan de dyk. Elk doarp hie doe op syn minst ien skoalle, soms ek wol twa of trije lykas yn Seisbjirrum sa’t er wol sjoen hie as er dêr keatste. Foaral as der in soad tsjerkelju wennen, dy’t nei ferskillende tsjerken gongen. Dan mochten je foar tsienen net keatse, fuotbalje of nei de kroech, want dan sieten dy lju yn de tsjerke te bidden en te sjongen – en bepaalden yntusken wat oaren al of net dwaan mochten.

Hy hie dat altyd frjemd fûn, want wêrom moasten de lju dy’t op snein net omhongen yn sa’n tsjerke har foegje nei de tsjerkegongers dy’t in minderheid foarmden? Kranksinnich eins. Even foarby De Hommerts dêr’t de brêge lei, bleau er stean. Hy woe op de kaart sjen hoe’t it no fierder gong.

It wie yndied in lange dyk mei oan ien kant grutte buorkerijen. In healkeale dyk. Neffens de hânwizers wie it noch in fjouwer kilometer nei Koufurderrige. Oan de kant fan de buorkerijen, lofts fan him, stiene de hege beammen, dêr’t er wat de sinne oanbelange no neat oan hie. Nei Koufurderrige ferskynde Spannenburg op ‘e hânwizer. Mei elkoar sa’n tsien kilometer. Hy dronk wat wetter en naam noch in krintepofke. It wie kertier oer ienen hie er sjoen op ‘e toer fan De Hommerts.

Hy sette de sokken deryn, want hy woe dy tsien kilometer yn in healoere of yn trije kertier dwaan. Op Spannenburg koe er dan wer wat ite, drinke en útrêste. Dan hie er twatredde fan de tocht hân. Fan De Hommerts nei Spannenburg wie sawat deselde ôfstân as fan P. nei Ljouwert. Dêr lei in fytspaad, hjir net. Mar it wie snein, sadat der net safolle auto’s riden. It wie in rjochte dyk. Nei in kilometer of seis koest rjochtsôf slaan nei Wâldsein en Balk neffens de hânwizer. Hy hâlde Spannenburg en De Lemmer oan. By de ôfslach nei Wâldsein lei wer in brêge.

De sinne begûn waarmer te wurden, it wie midden op ‘e dei. Der stie gjin wyn, sadat er op in stuit it jaske út die en yn in fytstas stoppe. Hy dronk it lêste wetter út de termosflesse. Straks yn Spannenburg soe er byfolje.

Op ‘e kaart hie er sjoen dat er tusken twa marren fytse soe, it mar by Langwar – it Kûfurdermar – en oan de rjochterkant it Sleattemermar. Hy koe de marren net echt sjen, mar de seilen fan de sylboaten stutsen no yn de sinne fier boppe it wetter út.

Fierders wiene it allegearre kij en nochris kij wat er yn de greiden seach. Boulân hiest hjir net. It wie hjir lykas yn de greidhoeke. Dit moasten ek oare minsken wêze, dat koe net oars. Se praten Frysk, of stedsk sa’t er yn Snits meimakke hie, mar dat wie it dan ek wol.

Op in stuit murk er dat it fytsen wat swierder gong . De dyk rûn omheech nei de brêge yn de fierte. Doe seach er oan de lofterkant ek it kanaal dat tige breed wie. Al even wat oars as it Van Harinxmakanaal by Keimptille. It wie ek in brede en hege brêge.

It foarste diel koe iepen, seach er, doe’t er op de brêge fytste. Yn de midden bleau er stean. Hy line tsjin de sydkant en seach skean ûnder him oan de oare kant fan it kanaal yn de djipte in kafee stean. In kafee mei fjouwer pilaren, in boppeseal en mei in mânsk wapen tusken grutte lieuwen. In skitterjend gesicht. In skilderij hast.

Se hiene him al ferteld, dat der sa’n prachtige kroech stean moast. It wie noch moaier as wat er him foarsteld hie. Under de feranda en tusken de pilaren stiene taffeltsjes. Hy besleat der hinne te gean, se hiene fêst wat te drinken, ek kâld wetter foar syn lege termosflesse.

Hy moast helendal oer de hege brêge, dan rjochtsôf nei ûnderen en in stikje weromfytse. It kafee stie wat ferskûle tusken de beammen. Oan it wetter sieten guon te fiskjen.

Hy sette de fyts tsjin in beamke oan de sydkant fan it kafee, fiske syn beurs út in foarfytstas en rûn nei ien fan de taffeltsjes. Se wiene fan metaal, read ferve, mar wat rustich. Hy wie in bytsje wurch. Hy skatte dat er no in goeie fyftich kilometer fytst hie. It wie om en de by twaën.

Alles byelkoar hie er no in seis oeren riden. Hy seach noch even oer it skouder, want de dowen hiene in soad lawaai. Hy tocht dat der yn Bitgum en Marssum ek sokke kafees stiene, dat wist er fan de merke en de keatspartijen dêre. De keatsers ferklaaiden har yn dy kafees, yn de trochrin meastentiids.

Hy siet noch net yn it kafee of in man oan in oar taffeltsje wiisde nei syn fyts. Hy sei: ‘Hast wol in fergunning om mei dowen te fleanen?’ Hy seach de man ferstuivere oan, wist even net wêr’t er it oer hie, mar op dat stuit stie der in frou yn in wite skelk foar him.

‘Moatsty mar neat fan dy fint oanlûke’, sei se. ‘Hy mient altyd dat er grappich is, altyd op kosten fan oare minsken. In betweter!’

‘Soa Sietske, soesto my even fertelle wat ik al of net sizze kin?’ De man raasde hast. De frou sloech gjin acht mear op de man en frege him wat er ha woe.

‘Ik haw wol wat te drinken, en ik haw ek lekkere koeken’, sei se. ‘Rin mar even mei’, gong se fierder, ‘dan kinst sels útsykje’.

Hy gong stean en rûn achter de frou oan. Hy die krekt as de frou, en bestege gjin oandacht oan de razer. Yn P. hiest ek fan dy kloatsekken dy’t oeral de bek yn smieten, of de bek yn twa hannen hiene. Dom geboaren en nea wat byleard sei syn mem altyd. Hy stapte it kafee yn en seach ferheard om him hinne.

Fan binnen seach it der ek prachtich út. Yn de midden stie in biljert, en njonken de taap hong in kast mei allegearre medaljes. Fêst gjin keatsmedaljes lykas yn Frjentsjer yn it kafee de Bogt fan Guné. Faaks fan it silen of noch in oare sport. Hy soe it aansens de razer freegje. Sokken wiene ornaris goed op ‘e hichte mei sport, dêr raasden se ek altyd fan de tribunes.

De frou wonk him nei de oare kant fan de taap dêr’t in glêzen kast mei frisdranken stie. Hy kaam eins nea yn in kafee en koe al dy merken yn de kast net. Hy hie op in merke yn P. wolris gazeuse hân, mar dat seach er hjir net stean. Hy frege de frou wat goed foar de toarst wie, want hy hie in toarst as in hynder mei dit waar en nei al dy kilometers fytsen.

It kastleinske liet him de frisdranken sjen, de measte hie er noch nea fan heard, ek nea preaun. Exota, Fanta, Tonic, Seven Up, Spa, Chocomel, en Hero. Chocomel hie er wolris hân, meastal winters as it kâld wie, en dan waard it waarm makke. Hy werkende de gazeuse, dat neamden se prikkeltsjebier.

‘Dit wurdt meastal dronken’, sei de frou. ‘Mar ik haw hjir ek noch in fleske mei Coca Cola. Dat fine guon minsken ek hartstikke lekker. Moatst mar ris sjen watst hawwe wolst.’

Hy naam it fleske Coca Cola yn syn hannen en beseach it fan alle kanten. It wie in prachtich fleske, makke fan heel tsjûk glês en op ‘e helte rûnom de wurden Coca Cola, en yn lytse letters Trade Mark Registered US Patent. It fleske siet hast helendal fol mei in brune floeistof - de Coca Cola dus.

‘Hast it wolris hân?’, frege de frou.

‘Nee, noch noait. It fleske is skitterjend’, foege er der oan ta.

‘It helpt tige tsjin de toarst’, sei de frou Sietske sa’t de razer haar niis neamd hie. ‘Elkenien fynt it lekker.’

‘En wat kostet sa’n fleske?’, woe er witte.

‘It is njoggentich sinten’, sei se. ‘Mar dan hast ek wat bysûnders.’

‘Doch mar’, antwurde er, ‘en dan soe ik ek wol in gefulde koek ha wolle. Ien mei sa’n amandel der boppe op.’

De frou sette it fleske foar him del en de koek op in pantsje. Dêrmei rûn er nei bûten. De man dy’t niis sa raasde oer fergunnings stie by syn fyts.

‘Dy beesten ha toarst’, sei er. ‘It is stjerrende hyt heite, se moatte wat wetter hawwe, do moast foar dy beesten soargje no’t se opsletten sitte.’

Hy die oft er de man net hearde. Hy fûn it in grutte âldehoer, sokken wisten alles better. Hy woe no earst syn alderearste fleske Coca Cola prebearje. Hy wie heel benijd oft it echt sa lekker wie sa’t de frou sein hie.

De frou hie de metalen dop derôf wipt mei in spesjale flesse-iepener, en no naam er de earste slok neidat er wer by syn taffeltsje siet. De Cola prikele yn syn keel, hy fielde it nei ûnderen glydzjen, syn hele mûle preau de smaak fan de Coca Cola. Apart en ferskuorrend lekker.

Noch noait hie er sok lekker spul hân. Hy naam noch in slok, en noch ien, en noch ien en sette doe it fleske oan ‘e mûle oant it leech wie. Net te leauwen dat soks bestie, sa lekker. Hy naam it fleske yn syn hannen en rûn streekrjocht de herberch yn.

‘Noch in Coca Cola graach, it is net te leauwen sa lekker oft it is. Us mem soe wol sizze: as is der in ingeltsje dat jo op ‘e tonge pisset.’

De frou lake. ‘Kinst it moai fertelle, mar ik haw dy dus in goed idee jûn oangeande de frisdrank’, woe se hawwe. ‘In heel bysûnder idee’, lake er har ta. ‘Ik haw net jild genôch, mar oars soe ik sa fiif of mear fleskes keapje.’ Hy makke in grapke. Hy fûn de frou aardich.

Foar it twadde fleske naam er mear tiid. Hy woe der no langer fan genietsje. Ut en troch naam er in slok, iet er in stikje fan de gefulde koek, en dan wer in slokje fan de Cola. De man oan it oare taffeltsje begûn wer te âldehoeren oer fergunnings en bistekwellerij. ‘Dyn koai is fierstente lyts’, rôp er. ‘Dowen moatte fleane en net opsletten wurde yn te lytse koaikes. Moatst se tink foar jim heit earne bringe en dan kin jim heit der grou jild mei fertsjinje, want it binne wol hele moaie en aparte dowen haw ik sjoen.’

Hy negearre de man en rûn even nei it kanaal, nei de fiskers. Der kaam ek in heel grut skip oan. Wat in kanaal oars, it like wol in rivier sa’t er op in skoalfilm sjoen hie. Neidat it skip foarby wie rûn er wer nei syn taffeltsje en dronk syn lêste Coca Cola. Doe brocht er it fleske werom nei Sietske, it kastleinske. Dy frege wêr’t er hinne soe. ‘No’, sei se, ‘ast hjir op ‘e weromreis wer lâns komst hellest mar wer in fleske Cola. It jout krêft, moatst aansens mar ris sjen hoe hurd ast kinst.’ Doe lake se nei him. Hy knikte en sei dat er oer in in pear wiken werom komme soe.

Fan Spannenburg rûn de dyk yn ien rjochte line nei Follegea. Hy seach yn ‘e fierte al de silen op it Tsjûkemar. It wie wer in moaie dyk mei beammen oan wjerskanten. Hy hie gjin lêst fan de sinne. Flak foar Follegea, yn in bocht dêr’t in grutte herberch stie – De 3 Kûgels – lei wat oan ‘e kant fan de dyk. Hy stoppe, sette de fyts tsjin in beam, en rûn werom. It wie in learen want, net sa grut, mar hy koe der maklik mei syn hân yn.

Hy beseach de want oan alle kanten. It like in nije want. Oan de bûtekant wie der in apart stikje lear op naaid. Der stie wat op – Laimböck – hy wist net wat it betsjutte. Böck soe wol bok wêze. Lear fan in bokkehûd dus.

Hy paste de want nochris en meidat er de hân der yn die kaam in hele lekkere rook foar ’t ljocht. Doe’t er de hân weromluts rûkte de hân heel swiet. Yn de want stie ek Laimböck, op in apart stikje linnen. Ek noch in namme, alteast de twa foarste letters – A.V. lies er. It wie in want foar in lytse hân, hy rûkte nei rûkersguod, it soe wol in want fan in frou wêze. Glasee soe syn mem sizze. De beide letters wiene faaks de begjinletters fan de namme fan de frou.

Ynienen lake er yn himsels. It famke dat er op skoalle prachtich fûn hie deselde foarletters, mar dan omdraaid – Veronika Aay. Heel apart, hy soe de want foar har bewarje, faaks fûn er noch ien, of hy koe der ien by keapje. De rook wie hast bedwelmjend. Krektas it Colafleske seach ek de want der fantastysk út. Suvere skientme.

Hy stapte wer op ‘e fyts en fantasearre fierder oer de glasee. It wie in rjochter, hy koe him miskien as keatswant brûke. De minsken soene aansens wol sizze: ‘Sjoch, in jonge mei in prachtige glasee, dy komt fêst út in deftige famylje, dat kin net oars, want sokken hawwe glasees. Hy lake no lûdop. Dan soe hy sizze: ‘Jo moatte mar ris rûke, dat is noch moaier en spannender. It is in heel aparte want.’

Se soene him ferbjustere of bewûnderjend oansjen, tsjonge tsjonge, sa’n jonge noch mar en no al ridend mei sa’n djoere want. It moat net mâlder.

De keatsers soene faaks heel oars reagearje. ‘Soa, hy tocht dat sa’n deftige glasee better keatste? No, ferjit dat mar, se binne fierste tin sokke wantsjes. Se litte de keatsballen net soepel rinne, slachsty stikken mei sa’n want. Oanstellerij.’

Hy fytste troch Follegea en Eastergea oer de strjitwei. It wie prachtich waar en der riden net sa’n soad auto’s. De dyk wie net breed, de klinkers makken dat er wat hobbele, mar troch de knipers op it spatboerd rattele it spul net. Hy stjoerde mei de learen glasee, de oare hân hie er yn de bûse. Hy fielde him hast in hurdfytser. Dy hiene ommers ek wanten oan hie er wol sjoen by hurdfytswedstriden, noch net lang lyn by de Ronde fan Rie, oer it sintelpaad dêr’t se delmeand waarden as wiene it stikjes reid yn de stoarm.

Doe wie er ynienen op de Ryksstrjitwei fan De Lemmer mei in pear moaie herbergen en grutte huzen oan de sydkanten. De dyk lei wat heger as de gersfjilden achter de fearten. It wie tsjin healwei fjouweren. Hy hie hast in sechtich kilometer riden.

Op kaartsjes hie er yn ’t foar al útdoktere, dat er gewoan rjochtút ride koe as er De Lemmer ynkaam. Oer in pear brêgen gong it nei de sluzen, en dan loftsôf nei de dyk dy’t de polder yn skeat, omdel nei de boaiem fan de eardere Sudersee. Oant no kloppe alles. Yn it sintrum mei de brêgen bleau er stean.

Hy seach in kafee, De Wildeman, en op dat stuit tocht er wer oan Coca Cola. Ferdomd as it net wier wie. Dy Cola siet noch yn syn mûle, yn syn hele lichem. It rûkersguod fan de glasee hie it even op side treaun, mar no yn it sicht fan dy herberch kaam it werom. Hy moast wol wat op syn jild passe dat er mei ierappelsykjen fertsjinne hie, mar ien Coca Cola moast dochs kinne.

Hy stoppe foar it kafee, joech de dowen wat foer, die de fyts op slot – in kettingslot fan syn heit – en rûn it kafee yn. It wie net drok. By de tap sieten in man en in frou. Achter de tap stie in frou lykas op Spannenburg. Froulju wiene de baas yn kroegen like it wol.

Hy groete de minsken en frege in Coca Cola. Hy hie noch gjin honger, in krintepofke of in broadsje koe letter noch wol op de fyts. It kastleinske sette in Coca Cola foar him del en in glês. Hy gong op in kruk sitten en beseach de bekers en medaljes achter yn de tap. Doe moete er de eagen fan de frou njonken him. Dy seach nei syn hân, dêr’t oan de rjochterkant de glasee noch siet.

‘Hast in want ferlern?’, frege se. Hy naam it Coca Colafleske yn dy rjochterhân, geat wat Cola yn it glês, en doe seach er nei de frou en nei syn want.

‘Nee’, sei er. ‘Ik haw dizze in oerke lyn fûn. Ik fyn him moai en woe him even útprebearje, oft ik him brûke kin by it keatsen.’

‘It is neffens my in dameswant’, gong de frou fierder.

‘Oh’, sei er. ‘It koe wol. Myn hân past der presys yn.’

‘Ja, fansels’, antwurde de frou, ‘do hast noch behindige hannen. Letter kinst der neat mear mei. Ik wol him wol fan dy keapje. Ik haw thús noch in lofter glasee, dan soe ik wer in spantsje hawwe.’

‘Sa’t ik sei, ik wol der mei keatse, dan ha jo mar ien nedich. Ik tink dat er heel geskikt is, lekker sacht, dan rôlje de ballen goed út de hân.’

‘Komst út de keatshoeke’, frege de man.

‘Ja, ik kom fan P.’

‘Keatsers sûpe in soad net?’, frege er.

‘Koe wol. Ik kom net sa faak yn kafees. No’t ik moai aardich wat kilometers fytse moat, rêst ik wolris even út yn in kafee. Lykas hjirre.’

‘Soa op reis, en wêr gier it hinne?’

‘Nei Emmeloord.’

‘Dat is net neat fanôf P.’, woe er hawwe.

De frou seach him mei bewûndering oan. Hy oerwage even har de want te jaan. Mar meidat er mei syn omke keatse woe, liet er de gedachte farre.

Der kaam in man it kafee yn. Hy begûn daalk te praten, en frege oft der immen wie dy’t in fyts mei dowen tsjin it kafee setten hie. Bern wiene dy dowen oan it pesten en oansjasjen. Mei lytse stokjes.

Hy skeat oerein en fleach nei bûten. It wie wier. In pear fan dy lytse oerkommelingen wiene dwaande mei stokjes en stikjes tried.

‘Opsoademiterje jimme’, rôp er. ‘Lit dy dowen mei rêst. Sil ik jimme ris mei in stôk yn de kont stekke?’

De bern fleagen fuort nei alle kanten. Hy stapte it kafee wer yn, dronk syn Coca Cola op, betelle en sette ôf. Dy bern soene fêst werom komme. Boppedat wie it hast fjouwer oere. Hy woe eins foar seizen te plak wêze.

Nei wat hin en wer fytsen yn it âlde De Lemmer kaam er op in stuit by in slûs dêr’t de hânwizer stie nei de polder. Bant stie der mei grutte letters en yn lytsere Emmeloord. Mei elkoar in achttjin kilometer. It wie hast healwei fiven. Yn oardeloere moast it te dwaan wêze. Tocht er.

De dyk rûn lâns de Lemster feart oan syn lofterhân. De rjochterkant wie noch kealer, dêr stiene út en troch in pear hele lytse beamkes. Hy seach allinne mar bou en bou en bou. It lân fan it gers lei foargoed achter him. Hjir ferbouden se ierappels, weet en sûkerbiten. Alle fearten en lytse dykjes dy’t er seach wiene strielrjocht. Yn wêzen ride er hjir op de boaiem fan de eardere see. Hy hie noch nea op in seeboaiem riden. Hy stelde him foar dat er echt ûnder wetter op de boaiem ride, en dochs foarút kaam. As in dûkboat.

Hy koe oer in oere yn Bant wêze. Dat doarp bestie noch mar fjouwer jier. Folslein nij. Alles wie hjir spiksplinternij yn de polder. Der wennen ek noch gjin âlde minsken. Nei de oarloch wie it echt begûn yn de polders. Hy ride no net mear op klinkers. De dyk wie op in oare wize makke, it like wol foar in part beton. Ek wol asfalt sa’t je dat yn Ljouwert en Frjentsjer hiene. It ride lekker, krekt as gongen je hurder. Njonken him yn de feart farde no en dan in boatsje, soms in frachtboat. Ut en troch wuifden de lju op sa’n boat.

Nei in kilometer of fiif stie der in hânwizer nei rjochts. It gong nei Rutten. Dat doarp bestie noch mar trije jier hie er thús opsocht. Hy fûn it fytsen hjirre ientoanich. De dyk wie lineaalrjocht en no en dan stie der in buorkerij, dy’t allegearre op deselde wize boud wiene. De boulannen wiene fan itselde lekken in pak.

Fan fierren seach er de hege fjouwerkante toer fan Bant. De tsjerke wie frij grut, it gebou sels wie rook noch smaak oan. Je koene sa’n tsjerke net mei in âldenien yn Fryslân fergelykje. Yn in omsjoch skeat er troch Bant hinne. Neffens syn omke wie dêre in keatsclub. Dat betsjutte dat der Friezen wennen út it noarden fan Fryslân.

Yn Bant koest rjochtút nei Emmeloord, en fierder nei Creil en Luttelgeest. Allegearre noch hele jonge doarpen. In pear kilometer nei Bant seach er in buordsje mei fleanfjild Emmeloord. Hy kaam tichterby.

Sa’t syn muoike op nijjiersmoarn ferteld hie, moast er op dit stuit de hege Poldertoer yn de rekken krije, mar hy seach noch neat. Wol wie der in hânwizer mei de nammen Kampen-Lemmer-Emmeloord Centrum. De dyk nei it sintrum gong nei dy poldertoer dy’t er no ek seach. It wie maklik te finen. Rjochts fan dy toer rûn de Prof. Terveenstrjitte mei in skoalle dy’t deselde namme hie. Dêrtsjinoer wennen syn omke, muoike en de twa neven op nûmer 5.

Nei in lyts healoere fytste er op de toer ta, gong nei rjochts en seach de strjitte – in pealtsje mei de namme op eachhichte. Nei in fiif menuten stie er foar har hûs. Hy fytste it paadsje op en drukte op de bel fan nûmer 5. No fielde er syn skonken en syn rêch, hy wie wurch as in meits. Doe gong de doar iepen en stie syn muoike Ljoek yn de doar.

Mear fan Josse de Haan

Werom yn ’e tiid Aforismen en oare oantekens III
Telefoannumer achterstefoaren Aforismen en oare oantekens II
In blomke plukke Aforismen en oare oantekens I
Tút fan Judas Politike Haiku I
Wearde en belang fan literer Frysk proaza Ik bin opgroeid mei de kleurige en fleurige skilderijen fan de Cobra-generaasje …
Poëzij-Kollaazjes, Nû. 2 golven teare rôljend dûbel/ jeie elkoar ta grutte hichten/ de see twingend ta in sinister liet
Poëzij-Kollaazjes do dûnser stiest as beferzen metalen byld/ yn Urepel - djip tusken de Baskyske bergen
Pratende Postsegels yn in Poesyalbum It wie yn ’55 of ’56, hy wie fjirtjin of krekt fyftjin en A. hie him frege om in ferske yn har poesyalbum te skriuwen.
Coca Cola foar de dokes #1
Coca Cola foar de dokes #2 Alles wie hjir gers, alles wie kij en molke, dat easke hege pipen en fabriken. Molke, tsiis en bûter wiene hjir de saken dêr’t it om draaide.